Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jacek Zajączkowski

Sędziowie:SSA Iwona Szybka (spr.)

SSA Dorota Rzeźniowiecka

Protokolant: sekr. sądowy Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy L. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddziałowi w Ł.

o emeryturę,

na skutek apelacji L. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 20 lutego 2013 r., sygn. akt: IV U 1130/12;

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Sieradzu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 613/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21.11.2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił L. P. prawa do emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS z uwagi na brak co najmniej 15 - letniego okresu pracy w szczególnych warunkach oraz ogólnego stażu w wymiarze co najmniej 25 lat.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 lutego 2013r. Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił odwołanie. Sąd oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach: L. P., ur. (...), w okresie od 12.11.1977r. do 31.12.1998r. był zatrudniony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) S.A. w Z.. W okresie od 12.11.1977r. do 30.04.1979r. pracował na stanowisku palacza, następnie od 01.05.1979r. do 31.12.1998r. był zatrudniony jako monter aparatów hydraulicznych. Praca wnioskodawcy na stanowisku montera aparatów hydraulicznych odbywała się w 10 – osobowej brygadzie utrzymania ruchu. Brygada zajmowała się obsługą bieżących sieci, instalacji, czyszczeniem zbiorników, wymianą pomp głębinowych. Praca odbywała się m.in. w kanałach, w kontakcie z azbestem i watą szklaną. Azbest występował w proszku, w postaci sznura azbestowego i tkaniny azbestowej. Temperatura w kanałach dochodziła do 50°C. Były dodatki szkodliwe, mleko i zupy regeneracyjne w okresie zimowym. Praca trwała cały rok, również w soboty i niedziele. W okresie od 12.11.1966r. do 18.07.1983r. L. P. zamieszkiwał z rodzicami i był zameldowany na pobyt stały w Z.. Odwołujący ukończył Szkołę Podstawową w roku 1967 r. lub 1968. Po ukończeniu szkoły podstawowej przez rok uczęszczał do szkoły zawodowej, z której zrezygnował. Rodzice wnioskodawcy w tamtym okresie byli znajomymi A. i H. M.. Gospodarstwo rolne (...) miało powierzchnię 7,5 ha i znajdowało się w odległości około 3 – 4 km od Z.. W gospodarstwie tym mieszkali małż. M. z dwiema córkami w wieku (...) lat. W gospodarstwie było hodowane bydło (ok. 3 krowy), trzoda chlewna, drób (ok. 30 kur). Był jeden koń wykorzystywany do prac polowych. Małż. M. nie posiadali maszyn rolniczych. W gospodarstwie było uprawiane zboże, ziemniaki, buraki pastewne. W okresie od 01.05.1970 r. do 01.10.1972 r. i od 01.01.1975 r. – do 31.05.1977 r. L. P. pracował w gospodarstwie rolnym (...), późniejszych teściów na podstawie ustnej umowy. Za wykonaną pracę wnioskodawca otrzymywał miesięcznie wynagrodzenie w wysokości początkowo 700 zł., a następnie 800 zł. Praca odwołującego polegała na wykonywaniu różnych prac rolniczych. Odwołujący otrzymywał też od małż. M. dodatkowo płody rolne, jajka. W-ca nieraz jeździł do GS pomóc zawieźć płody rolne. Najwięcej w gospodarstwie na co dzień pracowała H. M.. Praca odwołującego trwała w zależności od potrzeb nawet do 10 godzin dziennie. Latem odwołujący przyjeżdżał do pracy codziennie z wyjątkiem niedziel, niekiedy nocował w stodole. W okresie zimowym wnioskodawca przyjeżdżał do pracy nie każdego dnia i nocował w gospodarstwie sporadycznie. ZUS zaliczył do ogólnego stażu 22 lata, 9 miesięcy i 11 dni okresów składkowych, w tym żadnego w szczególnych warunkach. W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne. Powołał się na treść art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2004, Nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz na rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Wskazał, że zgodnie z załącznikiem Nr 1 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego Nr 7 z dnia 07.07.1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach (...), w wykazie A działu XIV poz. 1 pkt 4 wymienione zostało stanowisko palacza, a pod poz. 2 w pkt 12 - stanowisko montera aparatów i układów hydraulicznych. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że L. P. w okresie zatrudnienia w (...) S.A. w Z. od 12.11.1977 r. do 31.12.1998 r. wykonywał pracę w myśl cyt. przepisów, co pozwala na uznanie jej do 15 – letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Odwołujący nie spełnił natomiast przesłanki ogólnego stażu ubezpieczeniowego. W ocenie Sądu brak podstaw do zaliczenia do ogólnego stażu, na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, okresów pracy w gospodarstwie rolnym (...) od 01.05.1970 r. do 01.10.1972 r. i od 01.01.1975 r. do 31.05.1977 r. bowiem wnioskodawca nie posiadał statusu domownika w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20.12.1990 r. o u.s.r. Sąd Okręgowy przytoczył utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych oraz poglądy doktryny zgodnie z którymi o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno – rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed 1.01.1983 .) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: - wykonywanie czynności rolniczych powinno się odbywać zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej „domownika" z art. 6 pkt 2 ustawy o s.u.r. oraz - czynności te muszą być wykonywane w rozmiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. Zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.) za „domownika" uważa się osobę bliską rolnikowi, która: a) ukończyła 16 lat, b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego postępowanie dowodowe wykazało, że w spornych okresach wnioskodawca wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym przyszłych teściów H. i A. M. w wymiarze co najmniej połowy ustawowego czasu pracy. Jednakże brak podstaw do uznania spornych okresów do ogólnego stażu ubezpieczeniowego z uwagi na okoliczność, że odwołujący nie posiadał statusu „domownika". Przez osoby bliskie rolnikowi należy rozumieć osoby mające z rolnikiem w trakcie wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym takie więzi osobiste (rodzinne lub quasi rodzinne), które wyjaśniają przyczynę wykonywania pracy na rachunek rolnika, zasadniczo bez wynagrodzenia z tego tytułu. Za osoby bliskie uznaje się przede wszystkim osoby zaliczane do członków najbliższej rodziny rolnika, a więc zstępnych i ich współmałżonków, wstępnych oraz rodzeństwo. Do osób bliskich może być także zaliczony inny członek rodziny lub powinowaty, jeżeli stan faktyczny wykazuje, że w dacie wykonywania pracy na rzecz rolnika łączą go z rolnikiem bliskie więzy i prowadzi z rolnikiem wspólne gospodarstwo domowe. Jak Wynika z ustalonego stanu faktycznego, L. P. nie był osobą bliską dla H. i A. M. w dacie wykonywania pracy w ich gospodarstwie rolnym. Pracował na ich rzecz na podstawie ustnej umowy o pracę za co otrzymywał co miesiąc wynagrodzenie. Tym samym nie łączyły go w spornym okresie z rolnikami żadne więzi osobiste, był to typowy stosunek zobowiązaniowy i w związku z tym wnioskodawca nie miał statusu „domownika" w rozumieniu art. 6 pkt 2 cyt. ustawy o u.s.r. W konsekwencji brak podstaw prawnych do zaliczenia wnioskodawcy spornego okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy w oparciu o treść art. 10 ust. 1 ustawy emerytalno - rentowej.

Apelację od powyższego wyroku wniósł L. P..

Wyrokowi zarzucił:

- naruszenie art. 10 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 6 ust. 2 i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - poprzez nieuprawnione przyjęcie, że do zaliczenia odwołującemu okresu pracy w gospodarstwie rolnym w okresie od 01.05.1970 r. do 01.10.1972 r. oraz od 01.01.1975 r. do 31.05.1977 r. do ogólnego stażu pracy niezbędne jest posiadanie statusu domownika w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uznanie, że odwołującemu przysługuje prawo do emerytury ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu i zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego za obie instancje.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że Sąd Okręgowy ustalił, że w spornych okresach wnioskodawca wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym przyszłych teściów H. i A. M. w wymiarze co najmniej połowy ustawowego czasu pracy. Zdaniem skarżącego oznacza to, że okresy te mogą być zaliczone do ogólnego stażu pracy. Sądu Okręgowy nie zaliczył jednak tych okresów do ogólne stażu ubezpieczeniowego z uwagi na okoliczność, że odwołujący nie posiadał statusu „domownika". Dalej skarżący wskazał, że apelacja w istocie sprowadza się do faktu zaskarżenia błędnego, w ocenie apelującego, ustalenia Sądu, że brak przymiotu domownika, które to pojęcie zaczerpnięte jest z ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a nie z ustawy o emeryturach i rentach z FUS, powoduje niemożność zaliczenia odwołującemu okresu pracy w gospodarstwie rolnym do okresów składkowych. Podkreślił, że literalnego brzmienia przepisu art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika obowiązek zaliczenia na równi z okresami składkowymi okresów pracy w gospodarstwie rolnym przypadających przez dniem 01.01.1983 r., a przepis ten nie nakłada żadnych innych kryteriów umożliwiających lub nie zaliczenie tego okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu ogólnego. W szczególności nie mówi, że wykonujący te prace musi obowiązkowo zamieszkiwać na terenie gospodarstwa rolnego, na którym wykonywała miała być praca. Nie nakłada też innych obowiązków jak np.: zamieszkiwanie w pobliżu (w sąsiedztwie), czy w tej samej miejscowości, posiadanie przygotowania zawodowego oraz nie odsyła do odrębnych przepisów jak np. w art. 10 ust. 1 pkt. 1, a przytoczone przez Sąd stanowisko piśmiennictwa jak i przywołane orzecznictwo nie odnoszą się do sytuacji takiej jak odwołującego. Żadne z orzeczeń nie wymaga wprost, aby pracujący w gospodarstwie po ukończeniu 16 roku życia musiał być domownikiem. Dla przykładu powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1997 r. II UKN 96/96 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2000 roku II UKN 155/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2010 r.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja okazała się zasadna, ale z innych powodów niż wskazano w jej uzasadnieniu.

Przedmiotem postępowania sądowego jest decyzja organu rentowego odmawiająca L. P. prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z treścią art. 184 ust. 1 ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 184, to dla mężczyzn 25 lat, a okres pracy w warunkach szczególnych, to 15 lat. Organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury z dwóch powodów. A mianowicie z powodu braku 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych i z powodu braku 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy uznał bowiem tylko 22 lata 9 miesięcy i 11 dni okresów składkowych i nieskładkowych oraz nie uznał żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych. Jest przy tym oczywiste, że tylko łączne spełnienie wszystkich warunków określonych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS daje prawo do emerytury. Nie spełnienie któregokolwiek z nich spowoduje odmowę prawa do emerytury. Postępowanie sądowe w niniejszej sprawie musiało zatem odpowiedzieć na pytanie, czy L. P. spełnił wszystkie warunki do nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. A więc, czy spełnił warunek 25 lat stażu ogólnego i 15 lat stażu „szczególnego”. Pozostałe warunki do nabycia emerytury nie były kwestionowane.

Odnosząc się do warunku 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, Sąd Okręgowy podzielił ustalenia organu rentowego, że L. P. tego warunku nie spełnia. Sąd Okręgowy tak jak i organ rentowy, nie uwzględnił wnioskodawcy do stażu pracy okresów od 01.05.1970 r. do 01.10.1972 r. i od 01.01.1975 r. do 31.05.1977 r. z tym uzasadnieniem, że wnioskodawca nie miał wówczas statusu domownika w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20.12.1990 r. o u.s.r. i dlatego brak podstaw do zaliczenia tych okresów do ogólnego stażu na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 pkt 3 cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Sąd Okręgowy podniósł że o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno – rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed 1.01.1983 .) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: - wykonywanie czynności rolniczych powinno się odbywać zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej „domownika" z art. 6 pkt 2 ustawy o s.u.r. oraz - czynności te muszą być wykonywane w rozmiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że za przypadające przed dniem 1 stycznia 1983r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym wymienione w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach jakie po tym dniu dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Pogląd ten jest zbieżny ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 3 lipca 2001r. (II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186). W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że przepis art. 5 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent pozwala na uwzględnienie okresów ubezpieczenia społecznego rolników, obejmującego również domowników, a także okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim domowników rolnika, przypadających w czasie, kiedy nie funkcjonowało ubezpieczenie społeczne rolników. Przepis nie zawiera definicji prowadzenia gospodarstwa rolnego (na przykład w zakresie jego obszaru) ani definicji pracy w gospodarstwie rolnym. Jednakowe traktowanie okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z okresami, kiedy ubezpieczenie to nie funkcjonowało, oznacza, że przepis dotyczy prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim na takich zasadach, na jakich zostało ono objęte ubezpieczeniem społecznym rolników. W przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne rolników należy szukać definicji gospodarstwa rolnego, osoby prowadzącej gospodarstwo rolne i osoby wykonującej pracę w gospodarstwie rolnym. Za wymienione w art. 5 pkt 2 przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 1 stycznia 1983 r. dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Definicja domownika zawarta w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) wymaga zamieszkiwania z rolnikiem lub w bliskim sąsiedztwie i stałej pracy w gospodarstwie rolnym. Wymogiem jest zamieszkiwanie w pobliżu gospodarstwa rolnego, co zapewnia dyspozycyjność osoby pracującej w gospodarstwie. Z kolei w wyroku z dnia 15 września 2006 (I UK 71/06, Legalis) Sąd Najwyższy wskazał, że „według utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, przy ustalaniu uprawnień emerytalno-rentowych, uwzględnieniu podlegają okresy pra­cy domow­nika w gospodarstwie rolnym przed dniem 1 stycznia 1983 r., gdy była wykonywana w wy­mia­rze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy.” Taki sam pogląd odnośnie do zaliczenia pracy tylko domownika wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2006 r. (I UK 73/06, Opubl: Legalis). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd najwyższy wskazał, że „praca w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia 1983 r. dotyczy przede wszystkim domowników rolnika, którzy przed wskazaną wyżej datą nie byli objęci ubezpieczeniem. Dla dokonania prawidłowej wykładni art. 10 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy zasadnicze znaczenie ma okoliczność, iż obowiązek opłacania składki za domowników rolnika, pracujących w prowadzonym przez niego gospodarstwie, wprowadzony został dopiero ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. (Dz.U. Nr 40, poz. 268). Celem ustawodawcy było stworzenie możliwości zaliczania do stażu ubezpieczeniowego uzupełniająco okresów pracy (w gospodarstwie rolnym) domowników przed 1 stycznia 1983 r. W przeciwnym razie kategoria tych osób pozbawiona byłaby prawa do świadczenia (z tytułu powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych) za pracę w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia 1983 r., natomiast po tej dacie prawo to by im przysługiwało. Zaliczenie tego okresu pracy jako okresu składkowego mimo braku opłacenia składek ubezpieczenia rolniczego pozwoliło tę kategorię ubezpieczonych traktować jednakowo przed, jak i po wejściu w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (1 stycznia 1983 r..). Identyczne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Łodzi wyroku z dnia 24 sierpnia 2012r., III AUa 59/12, Legalis). Sąd Apelacyjny podziela powyższe stanowiska. Prostą wobec tego konsekwencją jest przyjęcie, że okres pracy w gospodarstwie rolnym według ustawy o emeryturach i rentach, mimo że nie jest okresem pracy sensu stricto, a przez podkreślenie, że chodzi o pracę po 16 roku życia, nawiązuje do okresu pracy w gospodarstwie rolnym wykonywanej przez domowników rolnika. Przeciwne rozumienie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a mianowicie, że w przepisie tym wcale nie chodzi tylko o pracę domowników, stawiałoby pod znakiem zapytania sens ograniczenia wykonywania tej pracy tylko do 1 stycznia 1983r. Gdyby przyjąć, że w art. 10 ust. 1 pkt 3 chodzi o każdego, kto pracował w gospodarstwie rolnym, to wskazaną tam datę 1 stycznia 1983r. należałoby zatem uznać za całkowicie przypadkową i dowolną. Tymczasem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, data ta nie jest przypadkowa. Wiąże się ona bowiem z objęciem także domowników rolnika obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, które to ubezpieczenie wprowadziła ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin z dnia 14 grudnia 1982 r. (Dz.U. Nr 40, poz. 268), i która weszła w życie właśnie 1 stycznia 1983r. Owa data, zdaniem Sądu Apelacyjnego, implikuje stwierdzenie, że art. 10 ust. 1 pkt 3 dotyczy tylko domowników rolnika. Zgodnie z treścią art. 2 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin z dnia 14 grudnia 1982 r. za domowników uważani byli członkowie rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowiła ich główne źródło utrzymania. Zauważenia wymaga także fakt, że inni pracownicy, poza domownikami, mieli na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. (Dz. U. z dnia 27 stycznia 1968 r.) prawo do zabezpieczenia społecznego, a na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym (Dz. U. z dnia 27 stycznia 1968 r.) od wynagrodzeń pracowników istniał obowiązek opłacania składki na cele emerytalne. Zgodnie zaś z ustawą z dnia z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U. z dnia 11 lipca 1933 r.), a następnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1974 r., o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, mieli prawo do tych świadczeń.

Z niewadliwych i niespornych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że L. P. nie był domownikiem rolnika w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. Jakkolwiek praca w gospodarstwie rolnym stanowiła dla ubezpieczonego główne źródło utrzymania, to jednak nie pozostawał on we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem. Skoro ubezpieczony nie był domownikiem, to okres jego pracy w gospodarstwie rolnym małżonków M. nie może być uznany za okres składkowy na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Ustalenie, że L. P. nie był domownikiem rolnika A. M. nie prowadzi jednak do prostego poprzez to ustalenia, że okresy pracy od 01.05.1970r. do 01.10.1972 r. oraz od 01.01.1975 r. do 31.05.1977 r. nie mogą być uznane jako okresy, o których mowa w art. 6 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1. a) za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Z niespornych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że w okresach od 01.05.1970r. do 01.10.1972 r. oraz od 01.01.1975 r. do 31.05.1977 r. wnioskodawca wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym (...) w wymiarze co najmniej połowy ustawowego czasu pracy, a za wykonaną pracę wnioskodawca otrzymywał miesięcznie wynagrodzenie w wysokości początkowo 700 zł., a następnie 800 zł. i tylko dlatego, że odwołujący nie posiadał statusu „domownika”, brak było podstaw do uznania tych okresów do ogólnego stażu ubezpieczeniowego. Dalej Sąd I instancji ustalił, że ubezpieczony pracował na rzecz H. i A. M. na podstawie ustnej umowy o pracę za co otrzymywał co miesiąc wynagrodzenie, ale nie łączyły ubezpieczonego z rolnikami żadne więzi osobiste, był to typowy stosunek zobowiązaniowy. Te ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy są wystarczające do uchylenia zaskarżonego wyroku, wobec zaniechania ustaleń, czy praca wykonywana przez ubezpieczonego w okresie od 01.05.1970 r. do 01.10.1972 r. oraz od 01.01.1975 r. do 31.05.1977 r. może być zakwalifikowana jako okres zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego, a więc, czy jest okresem, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1.a) ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Dodatkowo dodać można, że z zeznań wnioskodawcy wynika, że potwierdzał pisemnie otrzymane wynagrodzenie. Wynagrodzenie to było stałe niezależnie od ilości godzin przepracowanych.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Okręgowy ustali jaki stosunek prawny łączył L. P. i A. M., a w szczególności, czy strony łączyła umowa o pracę i w związku z tym, czy sporne okresy mogą być uznane za okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 1.a). W okresie od 01.05.1970 r. do 01.10.1972r. stosunek pracy regulowało Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. z dnia 28 października 1933 r.), w drugim zaś ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz.U.1998.21.94 j.t.). Sąd Okręgowy ustali też, czy wnioskodawca pracował 15 lat w warunkach szczególnych jako, że jest to kolejny warunek niezbędny do nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wobec tego, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, której przedmiotem jest prawo do emerytury, na skutek zaniechania ustaleń w zakresie spełnienia przez wnioskodawcę warunku 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 kpc uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.