Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: SSA Joanna Walentkiewicz – Witkowska (spr.)

Sędziowie: SA Anna Cesarz

del. SSO Iwona Jamróz - Zdziubany

Protokolant: st. sekr. sąd. Kamila Jarosińska

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2017 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

przeciwko A. M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 17 marca 2017 r. sygn. akt X GC 789/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od A. M. na rzecz Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygnatura akt I ACa 890/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 17 marca 2017 roku Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa Banku (...) – Spółki Akcyjnej w W. przeciwko A. M., po rozpoznaniu zarzutów pozwanego od nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 maja 2016 roku wydanego w sprawie X GNc 629/16

- utrzymał w mocy opisany wyżej nakaz zapłaty w całości oraz zasądził od A. M. na rzecz Bank (...) – Spółki Akcyjnej w W. kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu dalszych kosztów postępowania.

Sąd ten ustalił, że w dniu 22 kwietnia 2011 roku powód zawarł z pozwanym umowę Nr (...) kredytu na rachunku bieżącym, która była ośmiokrotnie aneksowana. Z uwagi na niedotrzymanie warunków umowy i zaległości w spłatach ustalonych rat od grudnia 2014 roku oraz braku spłaty w dodatkowym terminie, powód pismem z dnia 20 marca 2015 roku wypowiedział umowę z zachowaniem 30 dniowego terminu wypowiedzenia i wezwał pozwanego do spłaty całości zadłużenia w terminie wypowiedzenia pod rygorem windykacji.

Pozwany wnosił o rozłożenie należność na raty oraz wystąpił o zawarcie ugody. Powód przychylił się do stanowiska pozwanego. Ostatecznie pozwany zaakceptował zaproponowane przez powoda warunki ugody, polegające na spłacie przez niego zadłużenia w miesięcznych ratach po 1.500 zł przez okres 12 miesięcy, co miało sprawić, iż powód odstąpi od windykacji.

Pozwany nie dotrzymał warunków ugody, stąd powód pismem z dnia 24 lutego 2016 roku wezwał go do spłaty całości zadłużenia. Zadłużenie pozwanego na dzień 24 lutego 2016 roku z tytułu niespłaconego kredytu w rachunku bieżącym wynosiło 265.932 złotych, w tym kapitał 250.000 złotych, odsetki 15.932 złotych. Od kwoty kapitału od dnia 24 lutego 2016 roku naliczane są dalsze odsetki wg. stopy wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym.

Roszczenie pozwanego jest wymagalne.

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty, których prawdziwość nie budziła wątpliwości. Nadto okoliczności powyższe zostały przyznane przez pozwanego w zarzutach.

Sąd oddalił zgłoszony na rozprawie w dniu 3 marca 2017 roku wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania pozwanego na okoliczność braku jego winy w zaprzestaniu spłat udzielonego kredytu. Wniosek taki nie został zgłoszony w zarzutach od nakazu zapłaty, zaś jego uwzględnienie – wobec niestawienia się pozwanego na termin rozprawy – spowodowałoby konieczność odroczenia rozprawy, a tym samym zwłokę w rozpoznaniu sprawy.

Sąd I instancji uznał, że powództwo jako usprawiedliwione co do zasady i wysokości podlegało uwzględnieniu w całości. Strony procesu zawarły umowę stanowiącą rodzaj umowy kredytu, która zdefinio­wana została w art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1988, ze zm). Zawarcie umowy kredytu na warunkach z niej wynikających, a także wysokość zadłużenia i brak spłat przez pozwanego stanowiły okoliczności bezsporne między stronami.

Sąd nie uwzględnił zarzutu pozwanego naruszenia ogólnych zasad współżycia społecznego poprzez nieuwzględnienie jego obecnej sytuacji majątkowej i życiowej, która powstała nie z jego winy i na którą nie miał wpływu. Zarzut ten oparty został na regulacji art. 5 k.c. Odwołując się do dorobku doktryny i judykatury Sąd przyjął, że zwroty użyte w art. 5 k.c. w istocie oznaczają odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w sensie obiektywnym, zasad uczciwości obowiązującej w stosunkach cywilnoprawnych i zasady lojalności wobec partnera (tak wyroki SN: z dnia 3 października 2000 r., I CKN 308/00, lex nr 52468; z dnia 4 października 2001 r., I CKN 871/00, lex nr 52659).

Pozwany nie wykazał naruszenia żadnych z powyżej określonych reguł lub zasad, tym samym brak było podstaw do uwzględnienia jego wniosku. Trzeba pamiętać, że art. 5 k.c. wprowadzający klauzulę generalną ma charakter wyjątkowy i dlatego przewidziana w nim możliwość odmowy udzielenia ochrony prawnej musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Żadna z takich okoliczności w sprawie nie wystąpiła.

W zakresie odsetek za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1, 2, 2 ¹ i 2 ² k.c.

Zasądzone w nakazie zapłaty koszty procesu stanowiła opłata sądowa od pozwu w wysokości 250 złotych, kwota 10.800 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego oraz kwota 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Koszty zastępstwa procesowego w wysokości 75 % stawki podstawowej ustalone zostały na podstawie § 2 pkt. 7 w zw. z § 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804) w brzmieniu obowiązującym w dniu wniesienia pozwu w tej sprawie, to jest w dniu 13 kwietnia 2016 roku.

Utrzymując w mocy nakaz zapłaty Sąd I instancji na podstawie przepisu art. 98 § 1 i § 2 k.p.c. i § 3 zd. 2 w zw. z § 2 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804) zasądził tytułem dalszych kosztów procesu w postaci wynagrodzenia pełnomocnika procesowego zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3.600 złotych.

Rozstrzygnięcie powyższe zaskarżył pozwany, wnosząc apelację.

Zarzucił: I. naruszenie art. 217 § 1k.p.c. w zw. z art. 493 § 1k.p.c. oraz w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie na rozprawie w dniu 03.03.2017 r. wniosku o dopuszczenie dowodu z przesłuchania pozwanego na okoliczność braku winy w zaprzestaniu spłat udzielonego kredytu z uwagi na niezgłoszenie tego wniosku w zarzutach od nakazu zapłaty, podczas gdy sąd może pominąć zgłoszone dowody o tyle, o ile są one spóźnione oraz spowodują zwłokę w rozpoznaniu sprawy, co nie miało miejsca;

II. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że zadłużenie na dzień 24.02.2016 r. z tytułu niespłaconego kredytu w rachunku bieżącym, udzielonego na podstawie umowy nr (...) z dnia 22 .04.2011 r. wynosi 265 932,00 zł w tym kapitał 250 000,00 zł i odsetki 15 932,00 zł, podczas gdy te okoliczności należy uznać za nieudowodnione co do wysokości, gdyż zostały ustalone jedynie na podstawie oświadczenia banku w postaci wyciągu z ksiąg bankowych, który ma walor dokumentu prywatnego i nie oznacza, że zadłużenie w takiej wysokości naprawdę istnieje, podczas gdy apelujący nigdy wyraźnie nie przyznał, ani nie była to okoliczność bezsporna, że dług w tej wysokości rzeczywiście istnieje;

III. nierozpoznanie istoty sprawy polegające na tym, że sąd I instancji nie prowadził postępowania w kierunku wyjaśnienia braku winy pozwanego w spłacie kredytu, co wymagało dokonania ustaleń na okoliczność zaistnienia przesłanek prawa materialnego z art. 471 k.c., których sąd I instancji w ogóle nie badał i nie ustalał, pomimo że przepisy prawa obligują sąd do stosowania właściwych przepisów prawa materialnego z urzędu, adekwatnie do przedstawianych przez strony twierdzeń faktycznych, w tym o przyczynach niespłacania kredytu;

IV. błędną wykładnię prawa materialnego w zakresie art. 5 k.c. poprzez przyjęcie braku wykazania, że bank poprzez obciążanie spłatami pomimo trudnej i niezależnej od pozwanego sytuacji nie dopuścił się naruszenia zasad współżycia społecznego.

Apelujący wniósł o:

I. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy i oddalenie powództwa w całości;

II. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji;

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja, jako niezasadna podlegała oddaleniu – na podstawie art. 385 k.p.c. Podniesione w niej zarzuty nie zdołały podważyć ani prawidłowości dokonanych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych, ani dokonanej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, ani oceny prawnej zaistniałego stanu faktycznego.

Już na wstępie należy wskazać, że Sąd Apelacyjny podziela poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i czyni je podstawą własnego orzekania.

Wbrew zarzutom apelującego w sprawie nie może być mowy o nierozpoznaniu istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji:

1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy;

2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania;

3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę;

4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej, niż zgłoszona w pozwie;

5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda. (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 lipca 2016 r. I ACa 400/16 i powołane tam orzecznictwo).

Przez nierozpoznanie istoty sprawy - jak przyjmuje się w orzecznictwie - należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej na właściwie ustalonej podstawie faktycznej i w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych. Skorzystanie w takim wypadku z możliwości uzupełnienia postępowania dowodowego przez sąd drugiej instancji godziłoby w zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, zagwarantowaną w art. 176 Konstytucji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2017 r. V CZ 92/16 oraz powołane tam wyroki Sądu Najwyższego.

Dla uzasadnienia omawianego zarzutu skarżący podnosi nieprzeprowadzenie postępowania dla wykazania braku jego winy w zaprzestaniu spłaty kredytu. Decyzja Sądu w tym przedmiocie była trafna, zwłaszcza, że wbrew obowiązkom procesowym pozwany nie wniósł o jego przesłuchanie w zarzutach od nakazu zapłaty, a tam właśnie pozwany wskazywał na okoliczności uzasadniające brak jego winy w zaprzestaniu spłat udzielonego kredytu. Jeśli po ustanowieniu profesjonalnego pełnomocnika dostrzeżono potrzebę zgłoszenia takiego wniosku nic nie stało na przeszkodzie, aby pozwany stawił się na termin już wyznaczonej rozprawy. To umożliwiłoby realizację postulowanego dowodu i nie doprowadziłoby do sytuacji, w której uwzględnienie tego wniosku spowodowałoby zwłokę w rozpoznaniu sprawy. Nie może też być mowy o nierozpoznaniu istoty sprawy, bowiem Sąd Okręgowy zbadał podstawę faktyczną żądania, odniósł ją do prawa materialnego i rozpoznał zarzuty pozwanego.

Zgodnie z regulacją art. 217 § 1 k.p.c. strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. Jednakże przepis art. 493 § 1 k.p.c. przewiduje możliwość pominięcia przez Sąd spóźnionych twierdzeń i dowodów, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach od nakazu zapłaty bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowodowuje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Sąd był władny oddalić spóźniony wniosek o przesłuchanie pozwanego w charakterze strony. Chybiony okazał się zarzut naruszenia art. 217 § 1 k.p.c., będącego źródłem uprawnień strony, a nie źródłem obowiązków sądu, i określającym negatywne skutki prawne powstające dla strony w razie zaniechania skorzystania przez nią z przysługujących jej uprawnień. Sąd nie może więc dopuścić się naruszenia art. 217 § 1 k.p.c., podobnie jak i art. 227 k.p.c., który określa jedynie jakie fakty mogą być przedmiotem dowodu.

Ostatecznie jednak zawarte w zarzutach twierdzenia pozwanego, uzasadniające brak jego winy w zaprzestaniu spłat udzielonego kredytu zostały wzięte zostały pod rozwagę i poddane ocenie przy wydawaniu orzeczenia w tej sprawie.

Niezasadnie apelujący zarzuca błędne ustalenie wysokości jego zadłużenia z tytułu niespłaconego kredytu, podczas gdy ta okoliczność nie została w toku procesu udowodniona przez powodowy Bank, a wyciąg z ksiąg bankowych jest jedynie dokumentem prywatnym. W tej kwestii apelujący pomija wynikający z akt przebieg postępowania. W zarzutach od nakazu zapłaty skarżący podniósł jedynie naruszenie ogólnych zasad współżycia społecznego i nieuwzględnienie jego sytuacji życiowej. Podkreślił, że jest świadom jego zadłużenia i chce je spłacić, ale na warunkach realnych dla niego. Nie kwestionował wysokości zadłużenia. W toku rozprawy w dniu 3 marca 2017 roku pełnomocnik ustanowiony przez pozwanego złożył jedynie wniosek o przesłuchanie A. M. w charakterze strony na okoliczność braku winy pozwanego w zaprzestaniu spłat udzielonego pozwanemu kredytu. Swoje wystąpienie poświęcił remontowi ulicy, przy której pozwany prowadził działalność. Odwołał się do zarzutów od nakazu zapłaty. Wysokości zadłużenia nie kwestionował. Powodowy Bank, wykazując istnienie zadłużenia strony pozwanej, przedstawił na poparcie swoich roszczeń umowę kredytu z aneksami, korespondencję dotyczącą wypowiedzenia umowy i ustalenia warunków spłaty zobowiązania- w tym wysokości, dowód w postaci wyciągów z ksiąg bankowych. Nie ulega wątpliwości, że złożony przez stronę powodową wyciąg z ksiąg bankowych stanowi dokument prywatne, zawiera bowiem pieczęć banku i treść określonego oświadczenia wiedzy wynikającej z ksiąg bankowych oraz jest podpisany przez pracowników banku. Wyciąg ten, zgodnie z art. 245 k.p.c. stanowi dowód tego, że osoba która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Jak podkreślane jest w literaturze, dokument prywatny stanowi pełnoprawny środek dowodowy, który Sąd orzekający może uznać za podstawę swoich ustaleń faktycznych, a następnie wyrokowania. Moc dowodowa dokumentu prywatnego jest jednak słabsza aniżeli moc dowodowa dokumentu urzędowego, ponieważ dokumenty prywatne nie korzystają z podstawowego w tym zakresie domniemania, że ich treść jest zgodna ze stanem rzeczywistym (domniemania zgodności z prawdą). Nie przeszkadza to jednak w tym, aby Sąd orzekający w ramach swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.) uznał treść dokumentu prywatnego uznał za zgodną z rzeczywistym stanem rzeczy. Pozwany na żadnym etapie postępowania przed Sądem Okręgowym nie zdołał skutecznie zakwestionować przedstawionych przez powodowy Bank dokumentów. Zatem Sąd Okręgowy był władny odwołać się do danych wynikających z ksiąg rachunkowych Banku, uznając że wysokość niespłaconego kredytu nie była kwestionowana.

Przechodząc do dalszych zarzutów wskazać należy, że wierzytelność jest prawem podmiotowym wierzyciela wynikającym ze stosunku zobowiązaniowego, stanowiącego źródło roszczeń. Część z nich powstaje wraz ze stosunkiem zobowiązaniowym, część później wskutek ziszczenia się określonego zdarzenia lub dokonania czynności prawnej. Przypomnieć należy, że strony łączyła umowa kredytu, stanowiąca umowę nazwaną, uregulowaną ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1988 z późn. zm.). Zgodnie z art. 69 tej ustawy przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji. Do ustawowych wymogów treści należy m.in. określenie zasad i terminu spłaty, wysokości oprocentowania i warunków jego zmiany, warunków rozwiązania umowy. W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu bank może wypowiedzieć umowę. Istotną cechą tej umowy jest jej charakter wzajemny w rozumieniu art. 478 § 2 k.c. Ekwiwalentem świadczenia banku, polegającego na oddaniu do dyspozycji na czas oznaczony określonej kwoty pieniężnej, jest zapłata odsetek i prowizji, niezależna od obowiązku zwrotu wykorzystanego kredytu. Ten rodzaj i zakres ekwiwalentu przesądza również o odpłatnym charakterze umowy kredytu.

Umowa kredytu ma charakter terminowy, gdyż zawsze zawiera się ją na czas określony. Wypowiedzenie umowy przez bank w wyniku jej naruszenia przez kredytobiorcę, m.in. poprzez zaniechanie lub nieterminowe dokonywanie spłaty kredytu, ma charakter sankcyjny. Uprawnienie to realizowane jest przez dokonanie jednostronnej czynności prawnej prawo-kształtującej i powoduje, z upływem terminu wypowiedzenia, nie tylko następcze wygaśnięcie zobowiązania w zakresie praw i obowiązków kontraktowych ciążących na obu stronach (skutek ex nunc), ale i ukształtowanie dalszych stosunków prawnych. Ich przedmiot i zakres wyznaczają zasady ogólne prawa zobowiązań oraz w oznaczonym zakresie, treść dotychczasowej umowy.

W sprawie zawarcie umowy kredytu na warunkach objętych umową oraz wysokość zadłużenia i brak spłat nie były sporne.

Trafnie Sąd Okręgowy uznał, że nie ma w analizowanych okolicznościach podstaw do przyjęcia, że strona powodowa, dochodząc zapłaty kwoty zadłużenia po wypowiedzeniu zawartej umowy kredytu bankowego nadużyła prawa, a pozwany winien uzyskać ochronę na podstawie art.5 k.c. Zasady współżycia społecznego to pojęcie niedookreślone, nieostre, a powoływanie się na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego powinno wiązać się z konkretnym wykazaniem o jakie zasady współżycia społecznego w konkretnym wypadku chodzi oraz na czym polega sprzeczność danego działania z tymi zasadami. Taki charakter klauzul generalnych nakazuje ostrożne korzystanie z instytucji nadużycia prawa podmiotowego, jako podstawy oddalenia powództwa, a przede wszystkim wymaga wszechstronnego rozważenia okoliczności, aby w ten sposób nie doprowadzić do podważenia pewności obrotu prawnego. Zasadą bowiem jest, że ten kto korzysta ze swego prawa postępuje zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego.(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2017 II CSK 236/16). Pozwany nie zdołał wykazać, że strona powodowa, dochodząc zapłaty należności po wypowiedzeniu umowy kredytowej nadużyła swego prawa podmiotowego i oceny tej nie może zmienić fakt, że pozwany popadł w kłopoty, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej na skutek remontu ulicy, a nadto z uwagi na załamanie rynku świadczonych usług. Przyjęcie tak daleko idącej ochrony oznaczałoby nieuzasadnione przerzucenie ryzyka gospodarczego działalności pozwanego na stronę powodową. Podnoszone przez apelującego okoliczności, które miałyby go zwolnić z obowiązku spłaty zadłużenia wobec Banku nie pozostają w żadnym związku przyczynowym z działaniami Banku.

Zatem nie było podstaw do uchylenia z nakazu zapłaty i oddalenia powództwa, jak chciał skarżący.

Konsekwencją oddalenia powództwa było obciążenie pozwanego kosztami zastępstwa procesowego strony powodowej w postępowaniu apelacyjnym – na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. ustalonymi zgodnie ze stawkami wynikającymi z § 2 pkt.7 w zw. z § 10 ust. 2 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 poz. 1804) w brzmieniu wynikającym z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku, zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz.U z 2016 poz. 1667 ze zm).