Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak-Cicha

Sędziowie: SSA Janina Kacprzak (spr.)

SSO del. Anna Rodak

Protokolant: st.sekr.sądowy Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy D. B. przy udziale zaintersowanej E. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 11 marca 2013 r., sygn. akt: V U 1128/12;

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

III AUa 791/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 sierpnia 2012 roku, Zakład Ubezpieczeń społecznych II Oddział w C. stwierdził, że E. B. nie podlega ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu) u płatnika D. B., prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Biuro (...) w C. z tytułu zawarcia umowy o pracę.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, po rozpoznaniu odwołania płatnika składek zmienił powyższą decyzję i ustalił, że E. B. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 30 stycznia 2012 r.

Wyrok sądu pierwszej instancji zapadł po ustaleniu przez ten sąd następującego stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy: płatnik D. B. od miesiąca sierpnia 2009 roku prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą Biuro (...) w C., przy czym w dniu 20 lipca 2011 roku jego działalność została rozszerzona o usługi fryzjerskie i pozostałe zabiegi kosmetyczne. W dniu 30 stycznia 2012 roku płatnik zawarł umowę o pracę ze swoją matką E. B. na czas określony do dnia 31 grudnia 2013 roku, która miała wykonywać pracę fryzjera i pobierać wynagrodzenie w kwocie 2.300 złotych brutto miesięcznie. E. B. ukończyła (...) Szkołę Zawodową w zawodzie fryzjera i w tym zawodzie pracowała w zakładzie fryzjerskim w latach: 1977-1990. Ubezpieczona otrzymała zakres swoich obowiązków, podpisała stosowne oświadczenie o zapoznaniu się z dokonaną przez pracodawcę oceną ryzyka zawodowego oraz została przeszkolona w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny, nadto złożyła stosowne zaświadczenie lekarskie o zdolności do pracy na zajmowanym stanowisku. Zakład fryzjerski znajdował się w pomieszczeniu wydzielonym na terenie posesji ubezpieczonej E. B. w G. przy ulicy (...), w którym znajdowało się podstawowe wyposażenie niezbędne do wykonywania usług fryzjerskich. W dniu 30 stycznia 2012 roku o godzinie 8 ⁰⁰, ubezpieczona przystąpiła do pracy, którą wykonywała do godziny 16 ^00. Podobnie w dniu 31 stycznia 2012 r. Ubezpieczona pobrała wynagrodzenie za pracę w miesiącu styczniu 2012 roku oraz za okres niezdolności do pracy zgodnie z listami płac, co potwierdziła własnoręcznym podpisem. W ciągu tych dwóch dni ubezpieczona nie wykonała żadnej usługi fryzjerskiej. E. B. pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy z KRUS. Od 1 lutego 2012 roku E. B. stała się niezdolna do pracy. W czasie nieobecności w pracy ubezpieczonej płatnik składek nie zatrudnił innego pracownika, ubezpieczona nadal jest zatrudniona w jego firmie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie płatnika składek za uzasadnione. Według tego Sądu spornej umowie nie można przypisać cech pozorności, ani celu obejścia prawa, gdyż według tego Sądu ubezpieczona świadczyła pracę. Zdaniem Sądu Okręgowego sporna umowa nie może być oceniana jako zmierzającą do obejścia prawa, albowiem nie może być uznany za cel, którego osiągnięcie jest zakazane przez ustawę, chęć uzyskania uprawnień wynikających z ubezpieczenia społecznego. Objęcie ubezpieczeniem społecznym i uzyskanie świadczeń z tego ubezpieczenia jest bowiem głównym celem zawierania umowy o pracę. Na poparcie swojego stanowiska Sąd Okręgowy przytoczył poglądy wyrażane w równych orzeczeniach Sądu Najwyższego.

Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony w całości apelacją organu rentowego. Apelacja zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1)  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i ustalenie, że E. B. od dnia 30 stycznia 2012 r. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym,

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez niewłaściwe zastosowanie.

Płatnik składek D. B. wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny w Łodzi ustalił i zważył, co następuje: apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie. Sąd pierwszej instancji dokonując ustaleń faktycznych sprawy nie dokonał wszechstronnego rozważenia całości materiału zgromadzonego w sprawie, a tym samym naruszył przepis art. 233 § 1 kpc. W szczególności Sąd Okręgowy pominął całkowicie znajdującą się w aktach sprawy dokumentację z leczenia ubezpieczonej (k. 26-42), jak również fakt uznania ubezpieczonej za osobę trwale niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym.

Jak wynika z materiału zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji ubezpieczona E. B. została uznana za osobę trwale całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym i z tego tytułu pobiera rentę z ubezpieczenia rolniczego od 2009 roku, od listopada 2011 roku przyznaną na stałe (okoliczność bezsporna). Ubezpieczona E. B. leczy się od wielu lat z powodu cukrzycy insulinozależnej z powikłaniami w zakresie krążenia obwodowego. W dniu 14 grudnia 2011 r. została przyjęta do szpitala w trybie nagłym (oddział chirurgiczny) z rozpoznaniem stopy cukrzycowej prawostronnej – z powodu ropowicy stopy prawej. W czasie hospitalizacji dokonano amputacji palca II stopy prawej, rozcięto stopę do rozcięgna podeszwowego i wycięto tkanki martwe. Została wypisana ze szpitala 23 grudnia 2011 roku z zaleceniem dalszego leczenia ambulatoryjnego (historia choroby wraz z kartą leczenia szpitalnego k. 26-29). W dniu 1 lutego 2012 r. ubezpieczona została przyjęta ponownie do szpitala na oddział chirurgiczny w ramach przyjęć planowych, na podstawie skierowania. W wywiadzie przy przyjęciu do szpitala podała, że od trzech dni występuje u niej ropienie w okolicy pięty prawej (historia choroby k. 30-31) Zatem w dniu 30 stycznia 2012 roku, to jest w dniu podpisywania między stronami spornej umowy o pracę, u ubezpieczonej nastąpiło istotne pogorszenie stanu zdrowia wskazujące na to, że nie będzie ona zdolna do wykonywania pracy fryzjerki. Obie strony tej umowy musiały mieć świadomość stanu zdrowia ubezpieczonej, jak również tego, że umowa nie będzie mogła być realizowana z powodu niezdolności do pracy ubezpieczonej. Płatnik składek jako osoba najbliższa (syn) dla ubezpieczonej musiał wiedzieć o tym, że jego matka od lat choruje na cukrzycę powikłaną stopą cukrzycową oraz z powikłaniami ze strony układu obwodowego, zwłaszcza że przy ustalaniu uprawnień ubezpieczonej do renty rolniczej uznano brak możliwości poprawy jej stanu zdrowia (orzeczono trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym). Co prawda w aktach sprawy znajduje się zaświadczenie lekarskie z dnia 28 stycznia 2012 roku o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania przez ubezpieczoną pracy na stanowisku fryzjerki w pełnym wymiarze czasu pracy, to jednak, biorąc pod uwagę rzeczywisty stan zdrowia ubezpieczonej i jej trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, domniemywać należy, że lekarz wystawiający to zaświadczenie nie został zapoznany z historią choroby ubezpieczonej. Trudno sobie wyobrazić taką sytuację, że lekarz, któremu znany jest fakt rozpoznania u pacjenta stopy cukrzycowej z niedawno przebytą amputacją palca stopy, nie widział przeciwwskazań do podjęcia przez pacjenta pracy obciążającej stopy, to jest pracy wymagającej długotrwałego stania, nawet jeżeli rany uległy zagojeniu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że praca fryzjera jest pracą wykonywaną w pozycji stojącej.

Wyżej wymienione okoliczności wskazują na to, że strony spornej umowy podpisały umowę o pracę bez zamiaru jej realizowania, to jest zawarły ją dla pozoru wyłącznie w celu objęcia matki płatnika składek ubezpieczeniem chorobowym w związku ze spodziewanym długotrwałym leczeniem powikłań cukrzycy. Wbrew ustaleniom sądu pierwszej instancji ubezpieczona pracy nie podjęła. W dniach 30-31 stycznia 2012 roku nie wykonała żadnej usługi fryzjerskiej. Ta okoliczność została przyznana przez płatnika. Załączone do akt zdjęcia lokalu prowizorycznie przystosowanego do świadczenia tego rodzaju usług poprzez dostawienie do umywalki zwykłego krzesła stołowego i umieszczenie nad stolikiem pokrytym obrusem lustra (k. 20) nie może stanowić, jak to przyjął Sąd Okręgowy, dowodu na podjęcie przez ubezpieczoną pracy na rzecz płatnika składek w ramach stosunku pracy. Notabene zauważyć należy, że prezentowany na zdjęciach lokal należy do ubezpieczonej, a nie płatnika składek, który w toku czynności wyjaśniających przed organem rentowym przyznał, że na użytkowanie tego lokalu nie zawarł z matką żadnej umowy i czynszu za niego nie płacił. Płatnik składek nie dysponuje również żadnymi dowodami zakupu specjalistycznego sprzętu niezbędnego do świadczenia usług fryzjerskich, jak i materiałów potrzebnych do wykonywania tego rodzaju usług (np.: szamponów, farb do włosów, środków do układania i utrwalania fryzur). Zeznania świadka J. S. również nie potwierdzają faktycznego świadczenia przez ubezpieczoną pracy w ramach spornej umowy. Z zeznań świadka wynika tylko tyle, że została zaproszona do tego lokalu, żeby go obejrzeć, ale nie widziała ubezpieczonej przy pracy (skrócony protokół z rozprawy k. 48, e-protokół k. 49). Niewiarygodne są również twierdzenia płatnika składek, że w dniach 30 i 31 stycznia 2012 roku przeprowadził dla ubezpieczonej instruktaż stanowiskowy z przeszkoleniem jej w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Płatnik składek nie jest fryzjerem i zarówno przed 30 stycznia 2012 roku, jak i po tej dacie nie prowadził działalności w zakresie świadczenia usług fryzjerskich i kosmetycznych, mimo że formalnie rozszerzył swoją działalność gospodarczą o tego rodzaju usługi. Płatnik składek nie ma kwalifikacji do świadczenia tego rodzaju usług, a rzekomo zatrudniony przez niego pracownik do świadczenia usług fryzjerskich nie wykonywał tego zawodu od ponad 20 lat. Z chwilą rozpoczęcia przez ubezpieczoną korzystania z długotrwałych zwolnień lekarskich nie zatrudnił na jej miejsce innego pracownika, co również świadczy o tym, że rozszerzając działalność o usługi fryzjerskie nie miał zamiaru prowadzenia tego rodzaju działalności gospodarczej. Nie można też podzielić stanowiska sądu pierwszej instancji, że dowodem na realizację spornej umowy były listy obecności oraz listy płac podpisywane przez ubezpieczoną. Dokumenty te, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, zostały sporządzone tylko dla pozoru rzeczywistego świadczenia przez ubezpieczoną pracy.

Powyższe okoliczności faktyczne wskazują na nieważność spornej umowy w rozumieniu art. 83 § k.c. zgodnie z tym przepisem nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pierwszą i zasadniczą cechą pozorności jest brak zamiaru stron składających oświadczenia woli wywołania skutków prawnych wynikających ze złożonych oświadczeń woli, bowiem osoba składająca oświadczenie woli, w każdym wypadku pozorności, nie chce, aby powstały skutki prawne, które normalnie prawo z tego typu oświadczeniem łączy. Nie chce wywołać w ogóle żadnych skutków prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałyby ze złożonego przez nią oświadczenia woli. W tym przypadku płatnik składek składając pozorne oświadczenie woli zamierzał jedynie wywołanie skutku w postaci objęcia swojej matki pracowniczymi ubezpieczeniami chorobowymi w celu zapewnienia jej godziwego zasiłku chorobowego. Zauważyć przy tym wypada, że płatnik w przedmiotowej sprawie tego celu nie ukrywał, a wręcz przyznał, że zawarł umowę o pracę ze swoją matką właśnie w celi objęcia jej ubezpieczeniami społecznymi pracowników. Wyszedł bowiem z założenia, że zawarcie umowy o pracę w celu zapewnienia pracownikowi ubezpieczeń społecznych nie jest zabronione przez prawo. Oczywiście z takim stanowiskiem należy się zgodzić, tyle tylko, że zawarcie umowy o pracę wyłącznie w celu zapewnienia pracownikowi świadczeń z ubezpieczeń społecznych bez zamiaru realizowania umowy nie może prowadzić do zamierzonego celu, gdyż pozorna umowa o pracę jako nieważna od samego początku nie wywołuje żadnych skutków, w tym w zakresie ubezpieczeń społecznych. Niewątpliwie obie strony spornej umowy złożyły pozorne oświadczenia woli, gdyż zarówno jedna, jak i druga strona tej umowy miały pełne rozeznanie co do tego, że umowa nie będzie mogła być realizowana ze względu na stan zdrowia jednej ze stron umowy. Zatem obie strony wyraziły zgodę na złożenie sobie wzajemnie pozornych oświadczeń woli. Dokumentacja pracownicza, którą stworzyły strony w postaci listy obecności, listy płac, oświadczenia ubezpieczonej o przebytym przeszkoleniu na stanowisku pracy miały na celu jedynie wywołanie pozoru rzeczywistego dokonania dwustronnej czynności prawnej w postaci umowy o pracę.

W związku z odwoływaniem się sądu pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do poglądów judykatury w zakresie wykładni art. 58 § 1 kc. w zw. z art. 300 k.p. oraz art. 83 § 1 k.c. to niewątpliwie zasługują one na pełną aprobatę. Jednakże nie mają one zastosowania w stanie faktycznym przedmiotowej sprawy ustalonym przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, gdyż jak to wykazano wyżej strony nie realizowały spornej umowy, ani nie zamierzały jej wykonywać.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny w Łodzi, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie od decyzji wskazanej na wstępie, gdyż decyzja organu rentowego odpowiada prawu albowiem pozorna umowa o pracę nie wywołuje skutków wynikających z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013r., poz. 1442 - j.t.).