Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Bożena Wiklak

Protokolant: Dominika Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2024 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa J. N. i D. N.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. w upadłości

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji powodów i pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 21 lipca 2022 r., sygn. akt I C 166/21

1.  z apelacji powodów zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I. w zakresie rozstrzygnięcia oddalającego powództwo główne o ustalenie nieważności umowy w ten sposób, że ustala, iż umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 29 stycznia 2008 r. zawarta między J. N.
i D. N. a (...) Bank S.A. w K. jest nieważna;

2.  z apelacji pozwanego uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II. i umarza postępowanie w zakresie powództwa ewentualnego;

3.  pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Sygn. akt I ACa 372/24

Uzasadnienie wyroku częściowego

Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa J. N. i D. N. przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. zaskarżonym wyrokiem z 21 lipca 2022 r.:

I.  z żądania głównego i ewentualnego wywodzonego z nieważności umowy:

oddalił powództwo o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 29 stycznia 2008 roku zawarta między J. N.
i D. N., a (...) Bankiem Spółka Akcyjna z siedzibą w K. jest nieważna oraz oddalił powództwo o zapłatę wszystkich kwot wywodzonych
z nieważności tej umowy;

II.  z powództwa ewentualnego:

1.  ustalił, że postanowienia § 9 ust. 2, § 10 ust. 3 i § 14 ust. 3 szczegółowo opisanej
w pkt. I. niniejszego wyroku umowy o kredyt, oraz § 19 ust. 5 Regulaminu Kredytu Hipotecznego (...), który jest integralną częścią w/w umowy - stanowią w zakresie zastosowanego mechanizmu waloryzacji niedozwolone postanowienia umowne
w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.;

2.  zasądził od (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powodów J. N. i D. N. solidarnie kwotę 164.793,70 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych przez pozwanego od powodów kwot za okres od dnia 25 lutego 2008 roku do dnia 28 grudnia 2021 roku
– z ustawowymi odsetkami za opóźnienie: od kwoty 142.515,59 zł - od dnia 13 lutego 2021 roku do dnia zapłaty, a od kwoty 22.278,11 zł - od dnia 9 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty - z powodu abuzywności klauzul umownych szczegółowo opisanych w pkt. II. 1. niniejszego wyroku;

3.  oddalił żądanie ewentualne w pozostałej części;

III.  zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne, bez konieczności ich ponownego przytaczania - zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy, dokonując oceny prawnej zgłoszonego w pozwie roszczenia uznał powództwo za zasadne jedynie w części. Sąd ten nie dopatrzył się podstaw do stwierdzenia nieważności spornej umowy kredytu indeksowanego z uwagi na konstrukcję tej umowy wskazując, że umowa stron zawiera wszystkie obligatoryjne elementy wymagane przez
art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego, w tym określenie waluty i kwoty kredytu oraz okresu
i sposobu spłaty rat kredytu, jak również wysokości oprocentowania i zasad zmiany tej wysokości. Badając w dalszej kolejności kwestionowane w pozwie postanowienia umowne Sąd ten uznał, że postanowienia niniejszej umowy dotyczące mechanizmu waloryzacji kursem (...) mają charakter abuzywny. W ocenie Sądu postanowienia § 9 ust. 2, § 10 ust. 3
i § 14 ust. 3 umowy, a także § 19 ust. 5 regulaminu stanowią niedozwolone klauzule umowne. Sąd I instancji uznał, że powodowie, zawierając z pozwanym umowę kredytową, posiadali status konsumenta. Zdaniem Sądu Okręgowego, powodowie wykazali nadto brak indywidualnych uzgodnień postanowień umowy, zaś bank nie obalił domniemania zawartego w art. 385 ¹ § 4 k.c., mimo że to na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania, iż postanowienia dotyczące odesłania do sporządzonych przez niego tabel kursowych, były przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami.

Sąd Okręgowy stwierdził, że postanowienia dotyczące zastosowania konkretnego mechanizmu waloryzacyjnego (tj. odwołanie do tabel kursowych banku) mają posiłkowy charakter, nie dotyczą głównego świadczenia umownego i mogą być badane w ramach oceny niedozwolonego charakteru postanowień umownych pod kątem rażącego naruszenia interesów konsumenta.

W ocenie Sądu I instancji, okoliczności przedmiotowej sprawy wskazują na to,
że doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta, gdyż zastrzeżenie przez bank możliwości samodzielnego ustalania kursu (...) narusza ewidentnie równowagę stron umowy. Niezależnie od tego, rażące naruszenie interesów konsumentów przejawia się
w takiej konstrukcji postanowień umownych, które nie wprowadzały dla nich żadnych zabezpieczeń przed wahaniami kursów walut (tutaj (...)). Bank, jako profesjonalista dysponował, a przynajmniej powinien dysponować szeroką wiedzą związaną z ryzykiem zmiany kursów walut i wpływem tej okoliczności na wysokość zobowiązań pożyczkobiorców/kredytobiorców. W konsekwencji powinien wprowadzić do umowy zapisy zapobiegające negatywnym skutkom nadmiernych zmian kursowych. Tymczasem w przedmiotowej umowie żadnych takich „bezpieczników” nie ma. Bank zabezpieczył jedynie swoje interesy przed ewentualnym spadkiem kursów (...) poprzez zastrzeżenie
w umowie odsetek, czy prowizji. Natomiast w żaden sposób nie zabezpieczył konsumentów przed nieograniczonym wzrostem kursu (...) co ewidentnie narusza równowagę stron umowy, a w konsekwencji rażąco narusza interesy konsumentów.

Dlatego Sąd Okręgowy uznał, że postanowienia dotyczące mechanizmu waloryzacji poprzez odniesienie do tabel kursowych banku mają charakter abuzywny. Tym samym nie wiążą konsumentów (powodów) od samego początku zawarcia umowy.

W ocenie Sądu konsekwencją usunięcia mechanizmu waloryzacji jest zastosowanie kursu (...) z daty zawarcia umowy. Skoro bowiem sama waloryzacja kursem (...) jest dopuszczalna, a charakter abuzywny mają jedynie postanowienia, które pozwalają bankowi stosować do przeliczeń własny kurs (...), to konsekwencją wyeliminowania tego mechanizmu jest przyjęcie kursu (...) z daty zawarcia umowy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy dokonał przeliczenia kwot wpłaconych przez powodów wg średniego kursu z daty wypłaty kolejnych transz kredytu tj. wg kursu 2,1501 PLN za 1 CHF (w dniu 31.01.2008 r. 352.829,09 PLN = 162.669,02 CHF, tj. 1 CHF = 2,1690 PLN; w dniu 15.04.2008 r. 30.000 PLN = 14.416,15 CHF, tj. 1 CHF = 2,0810 PLN;
w dniu 13.05.2008 r. 30.000 PLN = 14.917,95 PLN, tj. 1 CHF = 2,0110 PLN).

Powodowie żądali zapłaty za okres od 25.02.2008 roku do 28.12.2021 roku.

Za częściowo zasadny Sąd I instancji uznał zarzut przedawnienia roszczenia. Biorąc pod uwagę treść przepisów art. 117 § 1 i 2 k.c., art. 118 k.c., art. 120 § 1 k.c. stwierdził, że dochodzone w niniejszym postępowaniu przez powodów roszczenie pieniężne jest roszczeniem konsumenta z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia, do którego będzie miał zastosowanie dziesięcioletni termin przedawnienia liczony od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W tych warunkach uznał, że powodowie nie mogą żądać skutecznie kwot uiszczonych więcej aniżeli 10 lat przed wniesieniem pozwu, gdyż żądanie obejmujące okres ponad 10-letni przed tym terminem jest przedawnione. Pozew wniesiono w dniu 23 stycznia 2021 roku, a zatem przedawnienie obejmuje okres od 25 lutego 2008 r. do 23 stycznia 2011 r. Dlatego też Sąd wziął pod uwagę świadczenia nadpłacone od 23 stycznia 2011 roku do 28 grudnia 2021 roku. Sąd wskazał również, że wprawdzie powodowie w dniu 17 listopada 2020 r. złożyli pozwanemu reklamację z żądaniem zapłaty, jednakże sformułowane tam żądanie oparli wyłącznie o nieważność umowy, wobec czego żądanie to było nieskuteczne w przyjętej przez Sąd konstrukcji. Jednocześnie pierwotnym roszczeniem pozwu objęto okres do 02 listopada 2020 r.

Za okres żądany pozwem i nieprzedawniony, t.j. od 23 stycznia 2011 roku do 28 grudnia 2021 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanego tytułem spłaty rat kwotę 100.389,91 CHF (w tym 10.541,32 CHF w okresie od 03.11.2020 r. do 28.12.2021 r.), co wg kursu stosowanego przez pozwanego stanowiło 380.642,04 PLN (w tym za okres od 03.11.2020r. do 28.12.2021r. 44.943 PLN) i co wynika z listy operacji i historii kredytu załączonych do pism przez powodów, ale pochodzących od strony pozwanej.

Kwota 89.848,59 CHF (100.389,91 – 10.541,32) uiszczona przez powodów w okresie od 23.01.2011 r. do 02.11.2020 r. wg kursu średniego z dat wypłaty kolejnych transz tj. 2,1501 PLN za 1 CHF stanowi równowartość 335.699,04 PLN. Różnica pomiędzy kwotą uiszczoną przez powodów a należną wg przyjętej przez Sąd koncepcji rozstrzygnięcia wynosi 142.515,59 PLN (335.699,04 PLN – 193.183,45 PLN). Kwota 10.541,32 CHF uiszczona przez powodów w okresie od 03.11.2020 r. do 28.12.2021 r. wg kursu średniego przyjętego przez Sąd (1 CHF = 2,1501 PLN) stanowi równowartość 22.664,89 PLN. Różnica pomiędzy kwotą uiszczoną przez powodów a należną wynosi zatem 22.278,11 PLN (44.943 – 22.664,89). Tym samym łączna kwota nadpłacona przez powodów w żądanym okresie, a nieprzedawniona, stanowi 164.793,70 zł. Zwrot takiej kwoty Sąd zasądził na ich rzecz solidarnie (powodowie nie pozostają w małżeńskiej wspólności ustawowej) na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu – art. 410 w zw. z art. 405 KC.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. i § 2 k.c. przyjmując jako początkowy termin ich naliczania – w przypadku kwoty 142.515,59 zł (nadpłata za okres od 23.01.2011r. do 02.11.2020r.) – 13 lutego 2021 roku, zaś w przypadku kwoty 22.278,11 zł (nadpłata za okres od 03.11.2020r. do 28.12.2021r.) – 9 kwietnia 2022 roku, tj. kolejny dzień po doręczeniu odpisu pozwu oraz pisma modyfikującego powództwo.

Powyższy wyrok został zaskarżony apelacjami powodów i pozwanego.

Strona powodowa zaskarżyła wyrok w części tj. w zakresie pkt I, pkt II ppkt 3 oraz pkt III. wyroku i zarzuciła:

1.  naruszenie art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie skutkujące uznaniem przez Sąd umowy kredytu za ważną, pomimo jej sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa;

2.  naruszenie art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe poprzez przyjęcie, że umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego pomimo nałożenia przez pozwany bank jednostronnego, nieograniczonego ryzyka
na kredytobiorcę, bez udzielenia rzetelnych i miarodajnych informacji na jego temat
w trakcie procesu zawierania umowy oraz bez zaoferowania powodom jakichkolwiek transakcji zabezpieczających kredytobiorców - konsumentów przed ryzykiem, choć sam bank był zabezpieczony przed ryzykiem;

3.  naruszenie art. 189 k.p.c. poprzez oddalenie roszczenia o ustalenie nieważności umowy, choć zostały spełnione wszystkie przesłanki dla uznania tego roszczenia
za zasadne;

4.  naruszenie art. 410 § 1 oraz § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez oddalenie roszczenia powodów o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu świadczenia nienależnego w postaci zapłaconych rat kredytu, choć zostały spełnione wszystkie przesłanki dla uznania tego roszczenia za zasadne, w szczególności powód podniósł argumenty natury prawnej i faktycznej uzasadniające nieważność umowy
i bezskuteczność zawartych w niej klauzul indeksacyjnych, oraz przedłożył dokumenty wykazujące wysokość świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz pozwanego tytułem spornej umowy kredytu;

5.  naruszenie art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. poprzez błędną wykładnię oraz uznanie, że przedawnienie roszczenia powodów o zapłatę kwot uiszczonych w wykonaniu umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 29 stycznia 2008 r. obejmuje okres od 25 lutego 2008 r. do 23 stycznia 2011 r., podczas gdy termin przedawnienia roszczeń o zapłatę rozpoczął bieg w momencie złożenia pozwu tj. w dniu 23 stycznia 2021 r. w związku z czym, biorąc pod uwagę zasadność zastosowania 10 - letniego terminu przedawnienia, roszczenie jest w całości nieprzedawnione.

W konkluzji apelujący powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i:

a.  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 29 stycznia 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna oraz w konsekwencji zasądzenie solidarnie, ewentualnie łącznie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 460.847,88 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 416.901,22 PLN od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz od kwoty 43.946,66 PLN od dnia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty,

b.  ewentualnie, na wypadek nieuznania żądania opisanego w pkt a. - wnieśli o zasądzenie solidarnie, ewentualnie łącznie od pozwanego na rzecz powodów dalszej kwoty 16.781,41 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu
do dnia zapłaty;

c.  zasądzenie od pozwanego solidarnie, ewentualnie łącznie, na rzecz powodów kosztów procesu za I instancję oraz kosztów procesu za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty oraz opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 34,00 zł.

Pozwany w odpowiedzi na apelację powodów wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powodów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Strona pozwana zaskarżyła wyrok w części, tj. co do pkt II. ust 1. i 2.
oraz III. wyroku i zarzuciła:

1.  Nierozpoznanie istoty sprawy poprzez:

a.  brak oceny kryteriów określania kursu w tabeli kursowej banku zawartych
w Umowie i dowolne oraz arbitralne uznanie o braku takich kryteriów, co stanowi
o nierozpoznaniu istoty sprawy, gdyż spór pomiędzy stronami dotyczył zarzutu „umownej dowolności" w określaniu przez bank w tabeli kursowej kursu w sposób dowolny i braku w tym zakresie umownych ograniczeń i kryteriów;

b.  uznanie, że skutkiem zarzucanej abuzywności w zakresie publikatora kursu (odesłania do kursu z tabeli banku), jest upadek zasady wyrażenia kredytu w walucie obcej, w tym niekwestionowanej normy o ponoszeniu ryzyka kursowego, podczas gdy są to dwie odrębne normy, stwierdzenie abuzywności których wywołuje potencjalnie odmienne skutki dla praw i obowiązków stron Umowy,
na co wskazywał również wielokrotnie (...), w tym w wyroku z dnia 14 marca 2019 r., Iw sprawie o sygn. akt C-118/17, w wyroku z dnia 20 września 2018 r.,
w sprawie o sygn. akt C 51/17, jak również w wyroku z dnia 3 października 2019 r., w sprawie C- 260/18;

c.  uznanie bezskuteczności postanowień Aneksów do Umowy w części odnoszącej się do indeksacji, pomimo braku stwierdzenia spełnienia przez takie postanowienia przesłanek abuzywności (tj. nieuprawnione rozciągnięcie skutków abuzywności na postanowienia, których abuzywności nie stwierdzono) - podczas gdy w przypadku zmiany przez strony postanowienia „abuzywnego" dopuszczalna jest restytucja jedynie za okres, w którym takie postanowienie było stosowane (chyba,
że konsument w celu zmiany treści Umowy świadomie zrezygnuje z powoływania się na abuzywność takiego warunku umownego w przyszłości);

2.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy oraz jej rozstrzygnięcie, tj.:

a.  art. 327 ¹ par. 1 ust 1 i 2 Kpc. poprzez sporządzenie wyroku w sposób uniemożliwiający prześledzenie toku rozumowania Sądu w tej części, w której Sąd uznał, że w Umowie brak jest kryteriów określania kursu waluty w tabeli banku, pomijając treść par. 6 ust 1 Umowy, tj. bez dokonania szczegółowej analizy treści tego postanowienia, bez wskazania toku rozumowania oraz wykładni spornych postanowień (w szczególności wykładni postanowienia par. 6 ust 1 Umowy), która Sąd meriti doprowadziła do takich konkluzji, w tym jakich obligatoryjnych kryteriów określania kursu w Umowie zabrakło, co wobec faktu, że spór pomiędzy stronami dotyczył „dowolności banku w określaniu kursu w tabeli kursowej, z uwagi na brak zastrzeżenia w Umowie kryteriów określania kursu" stanowi istotną wadę wyroku, uniemożliwiającą jego instancyjną kontrolę;

b.  art. 227 Kpc oraz art. 235 ² par. 1 pkt. 2, 3 i 5 Kpc oraz art. 205 ¹² par. 2 Kpc i art. 278 par. 1 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. 2 k.p.c., w zw. z art. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości, tj. samodzielne, dowolne oraz niczym nieuzasadnione ustalenie, że (1) strona Powodowa kredyt „nadpłaciła" w wysokości zasądzonej w wyroku, w tym,
że wysokość nadpłaty udowodniła pomimo kwestionowania roszczenia strony Powodowej przez Pozwanego również co do wysokości, podczas gdy do wyliczenia wysokości takiej nadpłaty konieczne jest posiadanie wiadomości specjalnych, w tym przygotowanie symulacji spłaty przy obranych założeniach - w tym uwzględnienie, że część pozycji w historii zadłużenia i spłat (w aktach sprawy - pozycje oznaczone na marginesie jako „Odroczona część raty zgodnie z Aneksem MaxRata") za okres od 30 września 2010 r. do 31 lipca 2012 r. nie stanowią w ogóle wpłat strony Powodowej, lecz zostały przez Bank skredytowane zgodnie z zawartym Aneksem, (2) w Umowie i Regulaminie brak wskazania kryteriów określania kursu waluty, podczas gdy ustalenie tego wymagało wiedzy specjalnej z zakresu ekonomii
(w szczególności w braku wystarczającej wiedzy ekonomicznej z urzędu), a Sąd I instancji nie wyjaśnił skąd zaczerpnął definicje i zakres pojęć, którymi posługuje się Umowa w celu określenia zasad wyznaczania kursu walut w tabeli Banku oraz
na jakiej podstawie ustalił, że nie jest możliwym ustalenie kursu w oparciu o kryteria umowne (zawarte w definicji tabeli kursowej banku w par. 6 ust 1 Umowy), czy też, że kryteria te nie są weryfikowalne;

art. 233 par. 1 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez dowolną, a nie wszechstronną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, co wyrażało się w dokonaniu szeregu, istotnych z perspektywy późniejszego zastosowania odpowiednich przepisów prawa materialnego, ustaleń sprzecznych z rzeczywistym stanem rzeczy oraz wymienionymi przez skarżącego w tabelach na str. 3-5 apelacji dowodami, co w konsekwencji doprowadziło do uwzględnienia powództwa;

d. art. 233 par. 1 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez dowolną, a nie wszechstronną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, co wyrażało się w nieustaleniu faktów wskazanych w tabelach na str. 5 -7 apelacji, wynikających ze zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, które miały istotne znaczenie dla oceny zasadności roszczeń Powoda,

e. art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i nie zasądzenie od strony Powodowej na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów procesu co do roszczeń oddalonych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, w sytuacji, gdy zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu strona Powodowa powinna ponieść koszty co do oddalonych roszczeń, a koszty winny być rozdzielone proporcjonalnie do stopnia „wygrania i przegrania" sprawy przez każdą ze stron, w tym porównując wartość roszczeń uwzględnionych i oddalonych uznać należy, że strona Powodowa przegrała sprawę w stopniu wyższym niż Pozwany, co nakazywało obciążenie strony Powodowej całością kosztów (gdyż Pozwany uległ tylko w niewielkiej części) ewentualnie rozdzielenie kosztów w sposób proporcjonalny do stopnia wygrania/przegrania sprawy;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

a.  art. 56 Kodeksu cywilnego, art. 65§1 i 2 Kodeksu cywilnego, art. 354§1 i §2 Kodeksu cywilnego w zw. z §9 ust. 2 oraz §10 ust. 3 spornej umowy kredytu oraz §6 ust 1 Umowy (definicja tabeli kursowej banku) poprzez dokonanie ich nieuprawnionej, dowolnej wykładni polegającej na przyjęciu, iż:

i.  w postanowieniach tych nie zostały określone zasady podawania przez Pozwanego kursów walut (kupna i sprzedaży) na potrzeby rozliczeń z kredytobiorcami,

ii.  Pozwany był uprawniony do jednostronnego i dowolnego decydowania o wysokości świadczenia Powoda,

(...).  wprowadzony do spornej umowy kredytu mechanizm waloryzacyjny umożliwił Pozwanemu stosowanie kursu kupna (...) przy wypłacie kredytu oraz kursu sprzedaży (...) przy spłacie rat kredytu, których to różnica stanowiła dodatkowy, niczym nie uzasadniony dochód Banku, któremu nie odpowiada żadne świadczenie Banku,

podczas gdy prawidłowa wykładnia tych postanowień prowadziła do wniosku, iż Pozwany zobowiązany był podawać kursy kupna i sprzedaży na warunkach określonych w §6 ust 1 Umowy, to jest „na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godzinie 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy". Prawidłowa wykładnia tych postanowień umownych prowadzi zwłaszcza do wniosku, iż nie uprawniały one Banku do dowolnego i arbitralnego „kształtowania" kursów walut. Ponadto, rzeczywistym celem waloryzacji było umożliwienie z jednej strony wypłacenia kredytu w złotówkach na sfinansowanie ceny nieruchomości, a z drugiej - po przeliczeniu na franki szwajcarskie - rozliczenie go i spłaty z uwzględnieniem znacznie niższego oprocentowania, uwzględniającego stawkę LIBOR w miejsce wielokrotnie wyższej stawki WIBOR.;

b.  art. 385'§1 i §2 Kodeksu cywilnego oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez ich zastosowanie do błędnie ustalonego w sprawie stanu faktycznego, skutkujące stwierdzeniem, że spełnione zostały przesłanki abuzywności spornych postanowień umownych oraz nieuprawnioną, rozszerzającą wykładnię tych przepisów, skutkującą przyjęciem, że związanie stron umową kredytu „w pozostałym zakresie", tj. po „wyeliminowaniu" z niej niedozwolonych postanowień umownych, może mieć charakter sankcyjny dla przedsiębiorcy, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że w razie stwierdzenia abuzywności postanowień umownych, ich celem jest - obok utrzymania obowiązywania umowy - przywrócenie równowagi kontraktowej stron;

c.  art. 385 ¹ § 1 i §2 Kodeksu cywilnego oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez „rozciągnięcie" skutku abuzywności na postanowienia, których abuzywności Sąd nie stwierdził (m.in. w zakresie postanowienia, o ponoszeniu przez kredytobiorcę ryzyka kursowego oraz postanowienia Aneksów, w którym strony zmieniły sporne postanowienia), podczas gdy zgodnie z przepisami prawa, Umowa w części nie objętej abuzywnością winna dalej obowiązywać;

d.  Art. 385 ¹ Kc oraz 385 ^z Kc poprzez (1) uznanie abuzywności spornych postanowień, pomimo braku do tego przesłanek, w szczególności braku naruszenia dobrych obyczajów i braku rażącego naruszenia interesów strony Powodowej, (2) uznanie niejednoznaczności spornych postanowień, podczas gdy takie postanowienia jednoznacznie wskazywały na sposób określania kursu w tabeli kursowej przez Bank, w tym wskazywały źródło i godzinę kursu oraz czas jego obowiązywania (do wyznaczenia kursu nie są potrzebne jeszcze inne kryteria);

e.  art. 385 par. 2 zd. 2 Kodeksu cywilnego oraz art. 5 zd. 2 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy wobec wątpliwości Sądu co do interpretacji treści par. 6 ust 1 Umowy, Sąd winien w pierwszej kolejności dokonać wykładni treści Umowy uznanej za niejednoznaczną na korzyść konsumenta, co ma pierwszeństwo przez tzw. kontrolą incydentalną wzorca umownego, co wyjaśnił również (...) w wyroku z dnia 9 września 2004 r., C-70/03, Komisja v. Królestwo Hiszpanii, (...) 2004, nr 8-9A, s. 1- (...), a co pozwoliłby usunąć wątpliwości interpretacyjne co do treści par. 6 ust 1 Umowy na korzyść konsumenta;

f.  art. 65 Kodeksu cywilnego w zw. z art. §13 ust. 1 i 2 Regulaminu w zw. z art. 385 ¹§1 i §2 Kodeksu cywilnego - poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że kredyt Złotowy może być oprocentowany w oparciu o stawkę LIBOR, podczas gdy dla kredytów Złotowych stosuje się oprocentowanie oparte o WIBOR, co też wynika z Regulaminu do Umowy;

g.  art. 56 Kodeksu cywilnego, art. 65§1 i 2 Kodeksu cywilnego oraz art. 354§1 i 2 Kodeksu cywilnego i art. 385 ¹§2 Kodeksu cywilnego poprzez dokonanie dowolnej i nieuprawnionej wykładni treści wniosku kredytowego oraz pozostałych postanowień umowy kredytu po wyeliminowaniu z niej klauzul rzekomo niedozwolonych, prowadzącej do rezultatów sprzecznych z ich obiektywnym brzmieniem oraz intencjami stron, to jest że:

i.  strony chciały zawrzeć umowę kredytu indeksowanego kursem waluty frank szwajcarski i że takiej umowy nie zawarły,

ii.  dla rezultatów wykładni pozostałych postanowień umowy kredytu nie mają znaczenia wskazywane w prawie polskim zwyczaje oraz zasady współżycia społecznego (jak np. stosowanie kursu średniego NBP dla przeliczania świadczeń walutowych), w konsekwencji że

(...).  w przypadku nieskuteczności postanowień umownych modyfikujących zwyczaj (tj. zastosowanie kursów z tabeli kursowej w miejsce kursu zwyczajowego - tj. średniego NBP), brak jest możliwości dalszego wykonywania umowy kredytu z uwzględnieniem jej pierwotnego sensu oraz z uwzględnieniem intencji stron, która polegała na zawarciu umowy kredytu indeksowanego, a nie polegała na zawarciu umowy kredytu Złotowego oprocentowanego tak jak kredyt indeksowany, to jest z uwzględnieniem stawki referencyjnej LIBOR dla waluty indeksacji, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, iż w przypadku nieskuteczności rzekomo abuzywnych postanowień umownych modyfikujących zwyczaj, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹§ 2 Kodeksu cywilnego), tj. że należy dokonać wykładni pozostałej części spornej umowy kredytu w zgodzie z przepisami prawa polskiego. Rezultatem takiej wykładni jest ustalenie, że strony zobowiązane rozliczać się zgodnie z kursem zwyczajowym dla przeliczeń walutowych, tj. wg średniego kursu NBP dla franka szwajcarskiego. Przy czym nie dochodzi tu do niedozwolonego „zastępowania" klauzuli niedozwolonej inną treścią, lecz do wykładni nadal obowiązującej części umowy kredytu po to, aby określić jej aktualną treść, a w tym prawa i obowiązki jej stron. Nie dochodzi zatem do uzupełnienia umowy przepisem dyspozytywnym, bowiem art. 56 oraz 65§1 Kodeksu cywilnego stosowane były w zakresie spornej umowy kredytu od chwili jej zawarcia, jednakże mając na uwadze ich charakter, zostały, zgodnie z wolą stron umowy odpowiednio zmodyfikowane;

h.  art. 358 § 1 i 2 Kc poprzez jego ewentualne niezastosowanie do określenia treści wzajemnych praw i obowiązków stron Umowy kredytu w zakresie rozliczeń, chociaż przepis ten wszedł w życie w okresie, w którym sporna Umowa kredytu obowiązywała, a więc na podstawie zasady interpretacyjnej określonej w art. L przepisów wprowadzających kodeks cywilny rzeczony przepis ma zastosowanie do spornej Umowy, a nadto wysokość salda kredytu wyrażona bezpośrednio w walucie obcej wynikała z niekwestionowanych przez stronę Powodową harmonogramów spłat i nie była sporna w sprawie;

i.  art. 24 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, poprzez jego ewentualne nie zastosowanie do rozliczenia stron, podczas gdy rzeczony przepis obowiązywał już w dacie zawarcia spornej Umowy, a zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustalała Rada Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej i Narodowy Bank Polski ogłaszał bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych. Uchwała nr 51/2002 Zarządu Narodowego Banku Polskiego z 23 września 2002 r. w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych określała sposób przeliczenia kursów franka szwajcarskiego (§ 2 pkt 2). Był to wyliczany na bieżąco kurs średni franka szwajcarskiego jako określonej w § 1 waluty obcej wymienialnej. Wynik wyliczenia kursu średniego był powszechnie dostępny, albowiem był ogłaszany w serwisach informacyjnych: T. R., B., na stronie internetowej NBP i w oddziałach NBP - w dniu ich wyliczenia;

j.  art. 30 ust 2 pkt 1 i 2 w zw. z art. 2 ust 1 pkt 3 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, poprzez jego ewentualne niezastosowanie, podczas gdy uznanie za niewiążące uzgodnionych przez strony rozliczeń walutowych nakazuje do wyceny wzajemnych zobowiązań stron i rozliczeń księgowych zastosować przepisy o rachunkowości;

k.  art. 189 Kpc poprzez ustalenie abuzywności spornych postanowień Umowy, w sytuacji braku podstaw do stwierdzenia ich bezskuteczności, jak również - niezależnie od powyższego - poprzez uznanie, że strona Powodowa posiada interes prawny w ustaleniu abuzywności postanowień Umowy;

l.  art. 5 Kodeksu cywilnego, poprzez uwzględnienie roszczenia, które było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w tym z zasadą lojalności i uczciwości obrotu, zasadą lojalności kontraktowej oraz 7. zasadą pacta sunt servanda (zawartych umów należy dotrzymywać), jak również stanowią naruszenie reguły venire contra factum proprium nemini licet, wywodzonej z prawa rzymskiego i znanej też w prawodawstwie krajów anglosaskich jako tzw. estoppel, będący środkiem obrony wywodzonym z zasad słuszności (equitable remedy).

W konkluzji apelujący pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa także w zaskarżonej części; ewentualnie – o uchylenie wyroku
w zaskarżonym zakresie, zniesienie postępowania w zaskarżonym zakresie oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania; w każdym z przypadków wniósł również o zasądzenie od strony Powodowej na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów procesu.

Na podstawie art. 380 k.p.c. skarżący wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji dotyczącego dowodu z opinii biegłego zgodnie z wnioskiem Pozwanego, oraz
o przyjęcie przez Sąd uwag zawartych w Stanowisku Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego co do kierunków rozstrzygnięcia zagadnień prawnych przedstawionych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczących hipotecznych kredytów mieszkaniowych denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie
od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

W piśmie procesowym z dnia 7 kwietnia 2023 r. pozwany podniósł ewentualny zarzut potrącenia i zatrzymania. (k.434-435v)

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2023 r., sygn. akt WA1M/GU/188/2023 Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w W. ogłosił upadłość pozwanego banku. Wobec powyższego oraz na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2023 r. Sąd Apelacyjny zawiesił postępowanie apelacyjne oraz na podstawie art. 174 § 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie syndyka masy upadłości (...) Bank SA – M. K.. (postanowienie – k. 448)

Postanowieniem z dnia 18 stycznia 2024 r. Sąd Apelacyjny z urzędu podjął zawieszone postępowanie apelacyjne w zakresie obejmującym żądanie ustalenia nieważności umowy kredytu - z udziałem syndyka masy upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W. – M. K.. (postanowienie – k. 453)

W piśmie procesowym z dnia 20 maja 2024 r. syndyk masy upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. wniósł o zawieszenie w całości niniejszego postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 145 ustawy Prawo upadłościowe do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Bank S.A. w upadłości prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W., Wydział XVIII Gospodarczy dla spraw Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych, pod sygn. akt WA1M/GUp/44/2023, w przypadku braku uwzględnienia powyższego wniosku, wniósł
o zawieszenie w całości niniejszego postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. (pismo procesowe – k. 467-484)

W toku postępowania w rozpoznawanej sprawie powodowie zgłosili dwa żądania główne, o zapłatę wierzytelności z tytułu nienależnego świadczenia oraz o ustalenie nieważności umowy kredytu zawartej przez nich z poprzednikiem prawnym upadłego pozwanego (równoznaczne z żądaniem ustalenia nieistnienia stosunku prawnego kredytu wynikającego z tej umowy).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, o ile należy podzielić zapatrywanie wyrażone przez pozwanego Syndyka, że postępowanie sądowe dotyczące masy upadłości odnosi się do praw
i obowiązków dotyczących mienia wchodzącego w skład masy upadłości, a więc także spraw, których wynik może oddziaływać (pozytywnie lub negatywnie) na majątek wchodzący
w skład masy upadłości, bez względu na to, czy rozstrzygnięcie ma polegać na zasądzeniu świadczenia, ustaleniu albo ukształtowaniu prawa, to nie sposób przyjąć, że powództwo
w zakresie roszczenia o ustalenie nieważności przedmiotowej umowy kredytu dotyczy wierzytelności, która mogłaby być zgłoszona do masy upadłości, lecz przedmiotem żądania pozwu jest, jak wyżej podkreślono, ustalenie nieważności wskazanej umowy kredytu.

Argumentacja pozwanego opiera się na założeniu, że te same okoliczności faktyczne i prawne, które uzasadniają ustalenie nieważności umowy, byłyby podstawą do żądania zasądzenia od upadłego banku na rzecz powodów zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego w oparciu o nieważną umowę. Stąd też – jak wywodzi pozwany syndyk – winni oni swoich praw z tego tytułu dochodzić wyłącznie w postępowaniu upadłościowym, zgłaszając swoją wierzytelność opartą o przepisy art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. na listę wierzytelności, w toku którego ważność przedmiotowej umowy kredytu byłaby przedmiotem przesłankowej oceny organów postępowania upadłościowego.

Wniosku takiego nie można podzielić, zważywszy że w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych nie wywołuje wątpliwości, że w sprawach na tle tzw. kredytów frankowych, kredytobiorcy mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy (czy też ustaleniu nieistnienia opartego na niej stosunku prawnego) niezależnie od przysługującego im roszczenia o zapłatę. W powyższej sytuacji, roszczenie o ustalenie musi być uznane za roszczenie dalej idące, gdyż wyrok ustalający usuwa niepewność prawną co do związania stron ważnym i skutecznym węzłem prawnym, a nadto samoistnie przesądza
o treści obowiązków kredytobiorcy względem kredytodawcy wywodzonych z tejże umowy.

W tych warunkach, w ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było podstaw do przyjęcia, że przeszkodą w prowadzeniu procesu w niniejszej sprawie w zakresie roszczenia o ustalenie jest możliwość zgłoszenia wierzytelności przez powodów do masy upadłości i konieczność wyczerpania przez nich trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności.

Skoro zatem w zakresie zgłoszonego roszczenia o ustalenie nieważności umowy powodowie nie dochodzą wierzytelności, która podlegałaby zgłoszeniu do masy upadłości
i która mogłaby ulec zmianie z niepieniężnej na pieniężną (art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego) należało uznać, że możliwość wytoczenia powództwa w tym zakresie nie była uzależniona od umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego i nie wymagało to przedstawienia przez powodów odmowy uznania wierzytelności, o którym mowa w art. 263 w zw. z art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego. Podkreślić także należy, że lista wierzytelności nie jest prejudykatem dla innego postępowania cywilnego.

W konsekwencji postępowanie w powyższym zakresie podlegało podjęciu, przy czym jako dotyczące masy upadłości, toczyć się ono musi z udziałem syndyka. Wniosek pozwanego z o zawieszenie postępowania nie zasługiwał na uwzględnienie i został przez Sąd Apelacyjny oddalony na rozprawie apelacyjnej (postanowienie k. 608 v.).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Z uwagi na zakres, w jakim postępowanie apelacyjne zostało podjęte, ocenie na obecnym etapie postępowania podlegały jedynie zarzuty obu apelacji odnoszące się do kwestii rzutujących na ocenę żądania ustalenia nieważności umowy. Apelacja powodów
w tej części okazała się zasadna, mimo że Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska skarżących w zakresie wskazującym na bezwzględną nieważność umowy, uznając w tym zakresie za trafne argumenty Sądu Okręgowego przytoczone na str. 7 - 9 uzasadnienia zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny, dokonując kontroli instancyjnej zaskarżonego rozstrzygnięcia, nie dopatrzył się zarzucanych przez pozwanego naruszeń przepisów prawa procesowego. Sąd Okręgowy, wbrew zarzutom apelacji, przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wystarczającym do wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, dokonał oceny materiału dowodowego z zachowaniem reguł wynikających z art. 233 § 1 k.p.c., poczynił prawidłowe ustalenia i wyprowadził z nich trafne wnioski co do występowania w zawartej umowie postanowień niedozwolonych, które przedstawił w uzasadnieniu wyroku, odpowiadającym wymaganiom stawianym przez art. 327 ¹ 1 i 2 k.p.c. i poddającym się kontroli instancyjnej.

Nietrafny jest podniesiony w apelacji pozwanego zarzut nierozpoznania istoty sprawy. Przyjmuje się powszechnie, że sytuacja taka polega na pominięciu przez sąd pierwszej instancji podstawy roszczenia, przesłanek stanowiących o jego istnieniu, poprzez oparcie rozstrzygnięcia na nietrafnym zarzucie, np. braku legitymacji czynnej. Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. post. SN z 27.6.2014 r., V CZ 45/14, L.). Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy" zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W wyroku z 12.2.2002 r. uznał, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. wyr. SN z 12.2.2002 r., I CKN 486/00, L.; post. SN z: 4.9.2014 r., II CZ 41/14, L.; 27.6.2014 r., V CZ 41/14, L.; 4.9.2014 r., II CZ 43/14, L. i inne).

W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (zob. wyr. SN z 22.4.1999 r., II UKN 589/98, L.). Ostatecznie Sąd Najwyższy przyjmuje, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji: 1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; 2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; 3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; 4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie; 5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (post. SN z 26.11.2012 r., III SZ 3/12, L.; por. też: post. SN z: 9.11.2012 r., IV CZ 156/12, L.; 23.11.2012 r., niepubl.; 19.12.2012 r., II CZ 141/12, L.; 15.2.2013 r., I CZ 186/12, L.).

Przytoczone w punktach 1. a.-c. apelacji argumenty nie wskazują na nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu, w jakim należy podchodzić do tego zagadnienia. Sąd pierwszej instancji rozstrzygnął o tym, co było przedmiotem sprawy, zbadał materialną podstawę żądania, ocenił (kwestia czy prawidłowo jest rzeczą na tej płaszczyźnie obojętną) zarzuty zgłoszone przez pozwanego, orzekł o roszczeniu na podstawie faktycznej
i prawnej zgłoszonej w pozwie oraz rozważył zarzuty pozwanego rzutujące na ocenę roszczenia powodów.

Wbrew zarzutom apelacji pozwanego nie można uznać, aby ocena dowodów dokonana w niniejszej sprawie przez Sąd I instancji nie odpowiadała kryteriom z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ten dokonał oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego
w szczególności, w postaci dokumentacji bankowej, a także zeznań powodów, wskazując
w jakim zakresie przyznał im walor wiarygodności.

Skarżący upatrywał naruszenia ww. przepisu w nieprawidłowym ustaleniu, że postanowienia umowy nie podlegały negocjacjom oraz że pozwany mógł dowolnie określać kursy waluty w tabeli kursów. Zarzuty te są chybione. Kwestionując pierwsze
z wymienionych ustaleń skarżący ograniczył się do odwołania się do treści oświadczenia powodów o wyborze waluty, co nie jest argumentem wystarczającym do obalenia poczynionego przez Sąd Okręgowy ustalenia, że umowa była przedmiotem negocjacji.

W świetle zebranego materiału dowodowego nie budzi wątpliwości, że powodowie nie mieli możliwości negocjowania podstawowych warunków umowy, która została zawarta przy użyciu wzorca umownego, a przeliczenie rat kredytu następowało po kursie wynikającym z tabeli banku.

Fakty, jakie skarżący zamierzał wykazać za pomocą dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu finansów i bankowości (k.144) były bezprzedmiotowe dla rozstrzygnięcia, ponieważ nie należą do przesłanek stosowania art. 385 ¹ § 1 k.c.
W konsekwencji nie było podstaw do dokonania weryfikacji w trybie art. 380 k.p.c. decyzji Sądu dopuszczającej omawiany dowód, który tak samo w obecnym stadium procesu był zbędny. Z tej przyczyny dotyczący jego dopuszczenia wniosek apelacji podlegał pominięciu.

Nie było sporne, że powodowie zawarli umowy kredytowe jako konsumenci (art. 22 ¹ k.c.) – na cele mieszkaniowe, bez związku z ich działalnością zawodową lub gospodarczą.

Poprzednik prawny pozwanego był profesjonalistą na rynku usług bankowych,
a wiedza powodów w rzeczonym zakresie była co najwyżej na poziomie przeciętnym. Powodowie powinni zatem uzyskać od banku rzetelną wiedzę o ryzyku związanym
z zaciągnięciem kredytu złotówkowego waloryzowanego do waluty obcej, aby móc w sposób obiektywny ocenić ryzyko finansowe.

Pozwany nawet nie twierdzi, że taką wiedzę powodom przekazano i nie zostało wykazane, że postanowienia umowne były indywidualnie uzgodnione z powodami. Powodów obciążono w istocie wszystkimi skutkami załamania na rynku finansowym w 2008 roku
z obowiązkiem spłaty kredytu wraz z obciążeniami o wartości znacznie przekraczającej cel zaciągniętego kredytu. To bank, oferując swój produkt za spłatą na kilkadziesiąt lat, winien uwzględnić nawet niedające się z góry przewidzieć sytuacje, które mogą mieć wpływ na zmiany ryzyka daleko ponad 10-15% zwyżki kursów.

Nie można zatem uznać, że klauzula indeksacyjna została wybrana przez powodów świadomie i z pełną orientacją w zakresie sposobu realizacji umowy.

Z faktu zaciągnięcia przez powodów kredytu „tańszego”, t.j. z niższym oprocentowaniem i niższą ratą, niż w przypadku kredytu złotówkowego, nie można wyprowadzać wniosków niekorzystnych dla powodów. Powodowie jako konsumenci mieli bowiem prawo zakładać, że obie oferty są uczciwe. Za niedopuszczalne należy uznać wykorzystywanie zaufania konsumenta przez tłumaczenie wprowadzania nieuczciwych warunków umowy, wprowadzaniem innych warunków, które są bardziej korzystne, niż standard rynkowy.

Trafne są także ustalenia i wnioski Sądu Okręgowego odnośnie do tabel kursowych pozwanego. W analizowanych postanowieniach brak jest oparcia zasad ustalania kursów na obiektywnych i przejrzystych kryteriach. Stosowanie mechanizmu przeliczania najpierw kwoty wypłaconych środków według kursu kupna walut, a następnie przeliczanie wysokości zobowiązania według kursu sprzedaży walut, przyznawało stronie pozwanej uprawnienie do ewentualnego uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, którego oszacowanie dla konsumenta nie było możliwe. Na konsumenta, poza ryzykiem kursowym, na które godził się, zawierając umowę kredytu waloryzowanego do waluty obcej, zostało przerzucone ryzyko dowolnego kształtowania kursów wymiany przez kredytodawcę. Tym samym strona pozwana – będąca profesjonalistą i silniejszą stroną stosunku prawnego, kształtując treść umowy, wykorzystała swoją uprzywilejowaną pozycję.

Uznanie powyższego mechanizmu ustalania przez bank kursów waluty
za sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy konsumenta,
a w konsekwencji uznanie klauzuli, która nie zawiera jednoznacznej treści
i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, za niedozwoloną
w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. nie budzi wątpliwości w aktualnym orzecznictwie sądów powszechnych, w tym tutejszego Sądu Apelacyjnego ( por. wyrok SA w Łodzi z 19 maja 2021 r., I ACa 931/20; wyrok SA w Łodzi z 3 listopada 2021 r., I ACa 835/20; wyrok SA w Łodzi z 5 października 2021 r., I ACa 1342/20), jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie badał postanowienia umów analogiczne do ocenianych w tej sprawie ( przykładowo wyrok SN z 17 marca 2022 r. w sprawie II CSKP 474/22, wyrok SN z 31 sierpnia 2022 r. w sprawie I CSK 3363/22).

Dominuje w nim trafny pogląd, że takie klauzule mają charakter abuzywny, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku. Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na złotówki w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie odwrotne
w chwili wymagalności poszczególnych spłacanych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Takie uregulowanie umowne należy uznać za niedopuszczalne, niezależnie od tego, czy swoboda przedsiębiorcy (banku) w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona, tj. determinowana określonymi czynnikami ekonomicznymi, nieujawnionymi konsumentowi. Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (zob. wyroki SN: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17, LEX nr 2567917; z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, LEX nr 2618543; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, LEX nr 2626330; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18, LEX nr 3126114).

Należy przy tym podkreślić, że ciężar dowodu w zakresie prostego
i zrozumiałego warunku umownego w rozumieniu art. 4 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie spoczywa na konsumencie, ale na banku (pkt 4 sentencji). Z tych względów kredytodawca musi obowiązkowo przedstawić kredytobiorcy możliwe zmiany kursów walut i realne ryzyko związane z zawarciem takiej umowy. Ze spornej umowy nie wynikają w ogóle zastrzeżenia (kryteria), że kurs walut z własnych tabel banku miał być rynkowy, czy rozsądny (sprawiedliwy). Irrelewantna w tym kontekście jest zatem ewentualna praktyka pozwanego i faktyczne działania przy tworzeniu tabel kursowych, gdyż takie zachowania nie wynikały z treści umowy i - jako wynikające ze swobodnej decyzji kredytodawcy - mogły być w każdej chwili dowolnie zmienione.

W kontekście zarzutu pominięcia przez Sąd Okręgowy treści § 6 ust. 1 umowy, który okazał się nietrafny, należy podkreślić, że bez znaczenia pozostaje to, czy stosowane przez bank kursy z tabeli kursów walut miały charakter rynkowy i korelowały z kursami NBP,
w jaki sposób bank dokonuje transakcji wymiany walut oraz czy ponosi ryzyko kursowe
i ryzyko zmiany stóp procentowych.

Z art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne, tj.: zawarte zostały
w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest zaś jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wprawdzie nie można podzielić stanowiska Sądu Okręgowego w zakresie, w jakim uznał, że wprowadzony do umowy mechanizm waloryzacji ma jedynie posiłkowy charakter, jednak nie budzi wątpliwości, że zwarte w umowie i kwestionowane przez powodów zapisy nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W odniesieniu do zawartej w umowach klauzuli waloryzacyjnej nie ma podstaw do przyjęcia, że została ona uzgodniona indywidualnie z powodami. W świetle treści art. 385 ¹ § 4 w zw. z art. 6 k.c. to na pozwanym banku spoczywał ciężar udowodnienia, że sporne postanowienia umowne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami, czemu pozwany nie sprostał. Trafnie także Sąd Okręgowy wskazał na nieprzejrzystość klauzul waloryzacyjnych
i na brak przedstawienia powodom informacji pozwalających na świadomą ocenę ryzyka kursowego. Dodatkowo należy wskazać, że kursy walut były ustalane jednostronnie przez Bank.

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowy określające sam mechanizm waloryzacji nie były sformułowane w sposób jednoznaczny, skoro pozwany zastrzegł sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego poprzez wyznaczanie w tabeli kursowej kursu sprzedaży franka szwajcarskiego, nie wskazując w umowie kryteriów czy przesłanek ustalania kursu. Tym samym Bank miał pełną kontrolę nad wysokością rat spłacanych przez powódkę i ustalaniem różnicy pomiędzy ceną kupna i sprzedaży waluty (tzw. spread walutowy), która stanowiła jego zysk.

Zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu wyczerpują dyspozycję art. 385 ¹ §1 k.c. Są bowiem nieprecyzyjne, niejasne oraz przewidują uprawnienia do kształtowania treści stosunku tylko dla jednej, mocniejszej strony.

W analizowanych postanowieniach brak jest oparcia zasad ustalania kursów na obiektywnych i przejrzystych kryteriach.

Słusznie jest zatem stanowisko, że umowa zawiera postanowienia, które stanowią niedozwolone klauzule umowne. Ocena ta jest zgodna ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonego na tle podobnych stanów faktycznych, m.in. w sprawach I CSK 2535/22, I CSK 4103/22, (...), I CSK 5736/22).

Klazule te są bezskuteczne wobec powodów, którzy wyrazili świadomą wolę ustalenia nieważności umowy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego skutkuje to stwierdzeniem, że z tego powodu umowa jest w całości nieważna. Stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jaką dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych.

Modyfikacja umowy poprzez uzupełnienie jej luk byłaby sprzeczna
z celem zapobiegania kolejnym naruszeniom, co jest istotą dyrektywy 93/13. Przedsiębiorca, mając świadomość braku sankcji, mógłby w dalszym ciągu stosować nieuczciwe praktyki oraz abuzywne klauzule, bowiem wiedziałby, że jedyną karą byłoby zastąpienie niedozwolonych postanowień innymi, co pozostawałoby bez wpływu na ważność wadliwego stosunku prawnego. Taki wniosek wynika z ugruntowanego orzecznictwa (...), zgodnie
z którym, gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych
w umowach, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców (zob. np. wyroki (...) z dnia: 14 czerwca 2012 r., w sprawie C-618/10, B. E. de (...) SA; 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, K. i K. R.; 26 marca 2019 r., w sprawach połączonych C-70/17 i C-179/17, (...) SA).

Na takim stanowisku stoi także Sąd Najwyższy, który wskazał, że działania sądu
w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Taki skutek nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu (wyrok SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, OSP 2021, nr 2, poz. 7).

Co więcej, brak jest takich przepisów, które mogłyby zastąpić powstałą poprzez usunięcie niedozwolonego postanowienia lukę. Przepis art. 358 § 2 k.c. jest przepisem
o charakterze ogólnym, a nie dyspozytywnym, co na mocy powołanego powyżej wyroku (...) w sprawie C-260/18 (D.) wyklucza możliwość jego zastosowania. Nie powinien on zatem być używany dowolnie przez sądy w sprawach kredytów frankowych. Niewątpliwie, także z uwagi na fakt, iż wyeliminowane postanowienia abuzywne miały charakter rozrachunkowy, brak jest podstaw do stosowania w ich miejsce regulacji dotyczącej ustalenia kursu waluty obcej w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie można bowiem pominąć, że art. 358 § 2 k.c. odnosi się do zobowiązań, których przedmiotem jest suma w walucie obcej, a nie do klauzul waloryzacyjnych (a zatem zobowiązań, dla których waluta obca pełni jedynie funkcję miernika świadczenia, które jest spełniane w walucie polskiej). W przypadku kredytów indeksowanych (a więc takich, z jakim mamy do czynienia w niniejszym przypadku) kwota kredytu wyrażona jest w walucie polskiej, z kolei waluta obca stanowi jedynie wyżej wspomniany miernik świadczenia spełnianego w walucie polskiej.

Uznać zatem należy, że niedopuszczalne było zastępowanie przez Sąd wyeliminowanego abuzywnego postanowienia umowy innym mechanizmem wyliczenia kwoty raty kapitałowo-odsetkowej. Żaden bowiem przepis prawa, w tym art. 3851 i 358 § 2 k.c., nie daje podstaw do zastąpienia klauzuli abuzywnej innym postanowieniem. Uzupełnienie luk po wyeliminowaniu takiej klauzuli stanowiłoby bowiem zbyt daleko idącą modyfikację umowy w celu ratowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy stosującego niedozwolone postanowienie umowne.

Nie należy również pomijać faktu, iż art. 358 § 2 k.c. nie obowiązywał w chwili zawierania przez strony umowy, co także - z uwagi na treść art. XXVI-LXIV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 94) - wyklucza jego zastosowanie.

Utrzymanie w mocy tego typu umowy byłoby możliwe tylko w sytuacji, gdyby konsument wyraził wyraźnie taką wolę, co nie miało miejsca w rozpoznawanej sprawie.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym apelację podziela dominujący obecnie
w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych pogląd, że abuzywność klauzul indeksacyjnych powoduje, że bez nich umowa kredytu nie powinna dalej wiązać stron, gdyż nastąpił brak zasadniczych elementów kontraktu tj. określenia głównego świadczenia stron. Wbrew odmiennemu stanowisku Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny podziela stanowisko zajęte przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który uznaje, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki (...) z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43).

Zdaniem Trybunału, reguła ta jest aktualna zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do wyeliminowania ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty i stanowi istotę tej umowy (por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D.
i J. D. przeciwko (...) Bank (...), pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45).

Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić
w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) – (tak w wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18).

W ocenie Sądu Apelacyjnego ostatecznie uznać trzeba, biorąc pod uwagę powyższe, trafne stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – że nie istnieje możliwość utrzymania w mocy umowy stron, z której, ze względu na abuzywność wyeliminowano postanowienia określające główne świadczenia stron.

Powodowie mają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Jedynie wyrok wprost odnoszący się w sentencji do przeciwstawnych stanowisk stron o ważności lub nieważności umowy kredytowej prowadzi do udzielenia odpowiedzi na pytanie czy umowa kredytowa wiąże powodów, a jeżeli tak, to
w jakim zakresie i na jakich warunkach powinni ją wykonywać. Usunięcie wszelkich niepewności związanych z wykonywaniem świadczenia na rzecz banku (wysokości rat, sposobu rozliczenia kredytu) jest możliwe jedynie za pomocą powództwa o ustalenie. Dopóki strony wiąże umowa kredytowa, powodowie nie mogą domagać się przeliczenia kredytu na złotówki czy rozliczenia umowy, a jedynie ustalenie czy zaskarżona umowa jest nieważna, bądź określone postanowienia umowne nie wiążą stron, pozwoli na zaktualizowanie żądań.

Interes prawny powodów w wytoczeniu takiego powództwa jest więc niewątpliwy, albowiem uzyskanie orzeczenia stwierdzającego nieważność umowy i niwelującego jej skutki ex tunc, ma istotny charakter w związku ze spłacaniem przez nich kredytu,

W uchwale z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie III CZP 11/20 Sąd Najwyższy przesądził, że stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny , mając na uwadze treść art. 317 § 1 k.p.c., z apelacji powodów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok
w punkcie I. w zakresie rozstrzygnięcia oddalającego powództwo główne o ustalenie
i ustalił nieważność łączącej strony umowy.

Postępowanie w zakresie skierowanym do punktu II. orzekającego o powództwie ewentualnym, które z racji uznania za zasadne powództwa głównego stało się bezprzedmiotowe, podlegało umorzeniu, a wyrok w tym zakresie – uchyleniu (art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 355 k.p.c.).

Z uwagi na częściowy charakter orzeczenia Sądu drugiej instancji nie rozstrzygano o kosztach postępowania apelacyjnego.