Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Bożena Wiklak (spr.)

Sędziowie: SA Anna Miastkowska

SA Jacek Pasikowski

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Krzesłowska

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2021 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. (1) i A. K. (1)

przeciwko A. K. (2)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 21 lutego 2020 r. sygn. akt I C 1001/18

I. oddala apelację;

II. przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kaliszu na rzecz:

1) adwokata M. T.:

a) kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) zł brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce A. K. (1)
w postępowaniu apelacyjnym;

b) kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) zł brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi M. K. (1)
w postępowaniu apelacyjnym;

2) adwokat S. K.:

a) kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) zł brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu A. K. (2)
w postępowaniu apelacyjnym w sprawie z powództwa A. K. (1);

b) kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) zł brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu A. K. (2)
w postępowaniu apelacyjnym w sprawie z powództwa M. K. (1).

Sygn. akt I ACa 442/20

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 21 lutego 2020 r. Sąd Okręgowy w Kaliszu,
w sprawie z powództw M. K. (1) i A. K. (1) przeciwko A. K. (2) o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, oddalił powództwa
(pkt 1), zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 8.856 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu przez adwokat S. K. w sprawie z powództwa M. K. (1) (pkt 2), nie obciążył powoda kosztami procesu w pozostałym zakresie (pkt 3), nie obciążył powódki kosztami procesu (pkt 4), przyznał ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kaliszu adwokat S. K. kwotę 8.856 zł, w tym podatek od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w sprawie
z powództwa A. K. (1) (pkt 5), a także przyznał ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kaliszu adwokatowi M. T. kwoty
po 8.856 zł, w tym podatek od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi i powódce z urzędu (pkt 5, 6).

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które
Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynikało, że
w dniu 7 grudnia 1999 r. doszło do zawarcia notarialnej umowy darowizny, na podstawie której darczyńca - J. K. podarował swojemu synowi - pozwanemu A. K. (2) prawo własności nieruchomości rolnej zabudowanej, składającej się z działek numer (...) o obszarze 4,33 ha, położonej w O., dla której w Sądzie Rejonowym w Kaliszu prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...), a A. K. (2) powyższą darowiznę przyjął. W § 7 umowy J. K. zobowiązał obdarowanego do wydania córce i synowi, a jego siostrze - A. K. (1) urodzonej (...) i bratu M. K. (1) urodzonemu (...) po 1 ha ziemi po uzyskaniu przez nich pełnoletniości.

Powodowie i pozwany są rodzeństwem. Mają jeszcze jedną siostrę - E., która otrzymała gospodarstwo po matce stron. Rodzice mówili powodom, że gdy osiągną pełnoletniość wówczas otrzymają po 1/4 przepisanego na pozwanego przez ojca gospodarstwa, z czego pozwany zdawał sobie sprawę. W 2015 r. J. K. i jego żona podarowali wynoszący 6/8 części udział w stanowiącym ich własność gospodarstwie o pow. 4,5200 ha powodowi.

Obecnie rodzice stron oraz strony są skłóceni. Powodowie mieszkają
z matką, a ich ojciec - darczyńca J. K. od grudnia 2019 r. mieszka
z pozwanym, gdyż na skutek konfliktów musiał opuścić dom. J. K. nie występował do pozwanego, aby przekazał powodom po 1 ha ziemi. Strony nie potrafiły porozumieć się w tej sprawie. Pozwany chce porozumienia
z rodzeństwem, lecz nie ma poczucia obowiązku wynikającego z umowy. Ma świadomość, że rodzeństwo miało dostać z ziemi po 1 ha po uzyskaniu pełnoletniości.

Powód pracuje jako automatyk z dochodem wynoszącym ok. 3.000 zł miesięcznie. Dochód z gospodarstwa rolnego to kwota rzędu 1.000 zł. Powódka pracuje, uzyskując wynagrodzenie w wysokości 1.700 zł. Nie posiada majątku poza samochodem marki F. (...) rocznik 2005.

Pozwany prowadzi podarowane mu przez ojca gospodarstwo rolne, co do którego rozszerzył wspólność ustawową małżeńską na swoją żonę - M. K. (2). Uzyskuje z niego dochód w wysokości ok. 3.000 zł – 3.500 zł, który przeznacza na utrzymanie żony i córki. Na nieruchomości uprawia zboże oraz prowadzi produkcję pod foliami.

W dniu 13 stycznia 2020 r. J. K. złożył pisemne oświadczenia, doręczone powodom, w których odwołał nałożone na pozwanego w umowie darowizny z 7 grudnia 1999 r. polecenie wydania każdemu z nich po
1 ha ziemi, jako przyczynę podając wyrzucenie go przez wymienionych z domu
i okazanie rażącej niewdzięczności.

Sąd Okręgowy w tak zilustrowanym stanie sprawy nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa, stwierdzając że stosunek prawny, jaki powstał przez uregulowanie zawarte w § 7 umowy z 7 grudnia 1999 r. odpowiadał
umowie darowizny z poleceniem ( vide art. 893 k.c.), a więc nie kreował
po stronie obdarowanego zobowiązania innego niż naturalne. Tym samym
nie czynił powodów wierzycielami uprawnionymi do sądowego dochodzenia
jego wykonania, zwłaszcza że polecenie zostało odwołane. Sąd podkreślił również, że roszczenia powodów pozostawały w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego ze względu na to, że zmierzały do pozbawienia pozwanego niemalże połowy otrzymanej nieruchomości, z której utrzymywał swą rodzinę, i to w warunkach,
w których powodowie uzyskali innego rodzaju przysporzenie
od rodziców. W konsekwencji Sąd Okręgowy obciążył powoda obowiązkiem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w sprawie
z powództwa, które przeciwko niemu wytoczył ( vide art. 98 k.p.c.), a w odniesieniu do przypadających na niego kosztów sądowych oraz kosztów procesu obciążających powódkę skorzystał z rozwiązania przewiedzianego w art. 102 k.p.c.

Powodowie zaskarżyli opisany wyrok w pkt. 1 i 2 apelacją, w której podnieśli zarzut naruszenia art. 393 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie oraz wnieśli
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a także o odstąpienie od obciążenia ich obowiązkiem zwrotu kosztów za postępowanie apelacyjne. Wnieśli o skorygowanie rozstrzygnięcia zawartego w pkt. 2 wyroku przez zastosowanie w stosunku do powoda art. 102 k.p.c.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz zwrot kosztów pomocy prawnej świadczonej na jego rzecz z urzędu w obecnym stadium postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wywiedziona w tej sprawie apelacja, kwestionująca w istocie fakt niezastosowania przez Sąd Okręgowy art. 393 k.c., nie dostarczyła argumentów mogących podważyć ocenę prawną leżącą u podstaw oddalenia powództwa.

Wbrew zapatrywaniom skarżących analiza treści zawartej w dniu
7 grudnia 1999 r. umowy darowizny i niespornych ustaleń faktycznych wyprowadzonych z dotychczas zgromadzonego materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że przewidziane w jej § 7 zastrzeżenie nie mogło być poczytywane inaczej, jak tylko polecenie w rozumieniu art. 893 k.c.

Brzmienie tego postanowienia wskazuje na to, że darczyńca zobowiązał obdarowanego do przekazania jego rodzeństwu, tj. powodom, w czasie wyznaczonym momentem uzyskania przez nich pełnoletniości, z nieruchomości będącej przedmiotem darowizny, określonej powierzchni ziemi. Oznacza to,
że ustanowił adresowany do obdarowanego nakaz określonego działania, który obdarowany przyjął. Z żadnego sformułowania umowy nie wynika jednak, aby pozwany zobowiązał się wobec powodów do świadczenia na ich rzecz oraz, by intencją darczyńcy było doprowadzenie do powstania wierzytelności po stronie powodów – jako osób trzecich i tym samym ich uprawnienia do dochodzenia roszczenia od obdarowanego na drodze sądowej. Innymi słowy wola darczyńcy nie została wyrażona w taki sposób, aby w umowie darowizny można było dopatrywać się elementów wykraczających poza konstrukcję prawną z art. 893 k.c.

W rozpoznawanej sprawie nie powstał zatem stosunek zobowiązaniowy,
o którym mowa w art. 393 k.c., z charakterystycznymi dla niego trzema stosunkami obligacyjnymi, prowadzącymi do dwóch przysporzeń (na rzecz darczyńcy i osób trzecich) oraz umorzenia dwóch zobowiązań jako konsekwencji przeadresowania świadczenia należnego wierzycielowi na osobę trzecią. Ten zresztą musiałby zostać wyraźnie skonkretyzowany w treści czynności prawnej, jako że umowy na rzecz osoby trzeciej nie można domniemywać (wyrok SN z 4 października 1984 r., II CR 329/84).

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 19 kwietnia 2002 r., III CZP 19/02, wyjaśnił, że osoba, która odnosi z polecenia korzyść, nie jest wierzycielem,
lecz beneficjariuszem, a stosunek łączący obdarowanego obciążonego poleceniem oraz osobę odnoszącą korzyść z tego polecenia nosi cechy zobowiązania naturalnego, charakteryzującego się niemożliwością sądowego dochodzenia od obdarowanego należnego świadczenia. Co za tym idzie, choć określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego zachowania się wynikającego z polecenia, podmioty te nie mogą korzystać z przymusu państwowego dla wyegzekwowania od obciążonego takiego zachowania, gdyż jego obowiązek pozostaje w sferze moralnej i nie czyni go dłużnikiem.

Tak też stało się w niniejszej sprawie z uwagi na to, że nałożenie przedmiotowego nakazu na obdarowanego nie stało się z racji uzyskanego
przez niego przysporzenia źródłem jego obowiązku prawnego wobec powodów, któremu odpowiadałoby uprawnienie powodów do wystąpienia z roszczeniem
o zapłatę.

Nie zmienia to faktu, że zgodnie z art. 894 k.c. podmiotami uprawnionymi do żądania wypełnienia polecenia są darczyńca, po jego śmierci spadkobiercy oraz organ państwowy. W tym enumeratywnym katalogu nie znajduje się natomiast beneficjent polecenia. Wobec tego powodowie nie mieli legitymacji czynnej do działania w tym postępowaniu.

Powyższych wniosków nie zmienia przywołane przez skarżących na poparcie ich stanowiska orzecznictwo na przykładzie wyroku Sądu Najwyższego z 21 marca 1973 r., III CRN 40/73, który dotyczył rozważań w odmiennym stanie faktycznym niż obecnie analizowany. Tezy formułowane przez Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu dotyczyły bowiem sytuacji faktycznej, w której - odmiennie niż w tym procesie - w umowie darowizny to nie darczyńca obciążył obdarowanego obowiązkiem świadczenia na rzecz osoby trzeciej, lecz sami obdarowani zobowiązali się do takiego świadczenia.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny, nie znajdując wskazań do
udzielenia powodom poszukiwanej przez nich ochrony prawnej, stosownie
do art. 385 k.p.c. oddalił przedstawioną apelację, także w części, w jakiej odnosiła się do zawartego w pkt. 2 zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcia o kosztach.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się podstaw do ingerencji w to postanowienie, traktując je jako naturalną i należycie uzasadnioną przez Sąd Okręgowy konsekwencję oddalenia powództwa. Niemniej w obecnym stadium postępowania uznał, że wyczerpuje ono obowiązek fiskalny spoczywający na powodzie, który przegrał proces,
i dlatego też zdecydował się nie obciążać go kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej po myśli art. 102 k.p.c. Po przewidziane w nim uregulowanie Sąd Apelacyjny sięgnął również w stosunku do powódki z tych samych przyczyn, które przyświecały Sądowi Okręgowemu na etapie rozliczania kosztów procesu w pierwszej instancji.

Tym samym wynagrodzenie na rzecz pełnomocników reprezentujących każdą ze stron z urzędu w postępowaniu apelacyjnym zostało przyznane ze Skarbu Państwa, a jego stawka została obliczona zgodnie z § 8 pkt 7 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 in principio oraz § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 18).