Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2012r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Stanek
Sędziowie:	SA Wincenty Ślawski (spr.) SA Anna Miastkowska
Protokolant:	st.sekr.sądowy Grażyna Michalska

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2012r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa J. K. i F. K.

przeciwko S. K. (1)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 3 kwietnia 2012r. sygn. akt II C 1740/10

1. oddala apelację;

2. przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz adwokata S. J. prowadzącego Kancelarię Adwokacką w Z. kwotę 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

3. nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego;

4. przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz adwokata P. K. prowadzącego Kancelarię Adwokacką w Ł. kwotę 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 678/12

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2012 roku wydanym w sprawie o sygn. akt II C 1740/10 z powództwa J. K. i F. K.przeciwko S. K. (1) o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji zawarte w pisemnych motywach rozstrzygnięcia.

Najważniejsze ustalenia faktyczne w sprawie przedstawiają się następująco:

W dniu 11 października 1993 roku przed notariuszem Z. J. prowadzącą Kancelarię Notarialną w Z. powodowie J. K. i F. K. zawarli ze swoją córką K. K. (2) i jej mężem S. K. (1) umowę darowizny, na mocy której przenieśli na obdarowanych należący do nich udział w zabudowanej nieruchomości i działkach położonych w miejscowości R., gmina P..

K. K. (2) i S. K. (1) zawarli związek małżeński w dniu 7 maja 1983 roku. Zachowanie pozwanego zawsze cechowała nerwowość, zdarzało się, że kierował pod adresem żony słowa powszechnie uznane za obelżywe. Po 2000 roku miało miejsce zdarzenie podczas, którego pozwany popchnął teściową J. K., gdy próbowała zareagować na niewłaściwe zachowanie zięcia w stosunku do jej córki. W 2009 pozwany groził powodom i ich córce, posługując się widłami, używając przy tym słów powszechnie uznanych za obelżywe. Podobne zdarzenie miało miejsce w 2010 roku, wówczas pozwany kierował pod adresem żony i teściów słowa o treści jak na karcie 98. Powodowie rozważali przeniesienie się do domu pomocy w G. z uwagi na negatywne zachowanie zięcia.

W dniu 10 października 2010 roku powodowie i małżonkowie K. brali udział w uroczystości rodzinnej z okazji chrztu. S. K. (1) spożywał alkohol. Z uwagi na jego niestosowne zachowanie został odwieziony przez swoją córkę i jej narzeczonego do domu. K. K. (2) po powrocie ze spotkania rodzinnego zastała męża w przedpokoju. S. K. (1) trzymał w ręku tłuczek do mięsa, którym zaatakował żonę, a następnie teściową J. K.. Ostatecznie, pozwany został obezwładniony przez swojego przyszłego zięcia P. O.. K. K. (2) i J. K. z powodu obrażeń zostały przewiezione do szpitala.

Po tym zdarzeniu, pozwany został zatrzymany i zastosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie. W toku postępowania ustalono, że w chwili popełnienia zarzucanych mu czynów w dniu 10 października 2010 roku działał w stanie wyłączającym poczytalność. Na mocy postanowienia z dnia 15 marca 2011 roku Sąd Okręgowy w Ł. umorzył postępowanie karne w stosunku do S. K. (1) i zastosował wobec niego środek zabezpieczający w postaci umieszczenia go w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym.

Pozwany przejawia zaburzenia psychotyczne co najmniej od 2008 roku. Dotychczas nie był leczony psychiatrycznie.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 898 k.c., od których ustawodawca uzależnia skuteczne odwołanie darowizny. Okoliczność, że pozwany w chwili popełnienia zarzuconych mu czynów w dniu 10 października 2010 roku miał całkowicie zniesioną poczytalność została potwierdzona tak w opiniach psychiatrów, którzy wydali opinie pisemne i ustne w toku postępowania karnego, jak biegłego psychiatry powołanego w toku rozpatrywanej sprawy cywilnej. Zdaniem Sądu I instancji, nie można było przyjąć, że zachowanie pozwanego S. K. (1) względem powodów cechowała rażąca niewdzięczność, albowiem nie można mu przypisać winy. Tylko świadome zachowanie obdarowanego może być oceniane w kontekście rażącej niewdzięczności względem darczyńcy. Sąd Okręgowy wskazał ponadto, że objawy choroby psychicznej pozwanego występują od 2008 roku, wobec czego także i w tym okresie jego zachowania nie można było analizować pod kątem rażącej niewdzięczności. Gdyby jednak uznać, że pozwany działał z pełnym rozeznaniem, powództwo nie mogłoby zostać uwzględnione z powodu przekroczenia przez powodów terminu do złożenia oświadczenia woli odwołującego darowiznę. Zgodnie z art. 899 §3 k.c. termin do odwołania darowizny wynosi rok i biegnie od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli powodowie zaskarżając wyrok w całości. W stosunku do zaskarżonego rozstrzygnięcia sformułowali następujące zarzuty:

1.  błędną ocenę materiału dowodowego, poprzez:

a.  nieuwzględnienie okoliczności przedstawianych przez powodów oraz świadków K. K. (2) i P. O. dotyczących nagannego zachowania pozwanego w stosunku do powodów w czasie zdarzenia jakie miało miejsce w dniu 10 października 2010 roku, a także przed tym zdarzeniem;

b.  przydanie wiarygodności opinii biegłego psychiatry co do stanu zdrowia psychicznego pozwanego, podczas gdy S. K. (1) nie leczył się psychiatrycznie, a jego naganne zachowanie w stosunku do powodów wynika z cech jego charakteru,

które to okoliczności doprowadziły do nieuprawnionego uznania, że zachowanie pozwanego nie stanowiło rażącej niewdzięczności;

2.  brak rozważenia szczególnej sytuacji powodów i ich córki, jaka powstanie w sytuacji gdy pozwany opuści szpital psychiatryczny i mimo wyrządzenia krzywdy powodom i ich córce nadal będzie właścicielem darowanej mu nieruchomości.

Skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Apelacja nie jest zasadna.

Istota rozpoznawanej sprawy sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie czy zachowanie pozwanego S. K. (1) jakie miało miejsce w stosunku do powodów i jego żony w dniu 10 października 2010 roku oraz w latach 2009 i 2010 mieściło się w pojęciu ,,rażącej niewdzięczności” określonej w przepisie 898 k.c.

Przesłankę tę wypełniają takie zachowania obdarowanego, które są skierowane przeciw darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, nacechowane złą wolą, ukierunkowane zazwyczaj na wyrządzenie krzywdy lub szkody majątkowej. Nie są to działania nieumyślne, niezamierzone. Z zasady wyłącza się również działania skierowane przeciwko osobie trzeciej, chyba że podjęte są z zamiarem pokrzywdzenia darczyńcy. Taka wykładnia ,,rażącej niewdzięczności” jest ugruntowana w doktrynie i orzecznictwie.

Z treści złożonej apelacji wynika, że skarżący zarzucają w istocie rozstrzygnięciu Sądu I instancji naruszenie przepisu art. 233 §1 k.p.c., poprzez dokonanie błędnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego i poczynienie na tej podstawie ustaleń faktycznych w sprawie. Zarzuty apelujących koncentrowały się wokół wadliwego ich zdaniem ustalenia, że zachowania pozwanego poprzedzające zdarzenie z 10 października 2010 roku miały związek z jego chorobą psychiczną, a co w konsekwencji doprowadziło do uznania, że nie można przypisać mu winy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zarówno ocena zgromadzonego materiału dowodowego dokonana przez Sąd Okręgowy, jak i przyjęte na tej podstawie ustalenia faktyczne były prawidłowe. Zachowania S. K. (1) z roku 2009 i 2010 polegające na wypowiadaniu gróźb i słów powszechnie uznanych za obelżywe pod adresem żony i teściów miały miejsce w okresie trwania choroby psychicznej, zdiagnozowanej u pozwanego w toku postępowania karnego przez biegłych psychiatrów. Także i w niniejszej sprawie został dopuszczony dowód z opinii biegłego psychiatry na okoliczność od kiedy o pozwanego można mówić o występowaniu psychozy, która stanowiła o wyłączeniu poczytalności. Wszystkie wywołane opinie dotyczące stanu zdrowia psychicznego pozwanego są spójne i jednoznaczne. U pozwanego stwierdzono chorobę psychiczną o obrazie zespołu urojeniowego, której objawy miały miejsce już w roku 2008. Od tego czasu pozwany nieustannie podejrzewał żonę o zdradę, jego zachowanie było agresywne tak słownie jak i czynnie.

W tej sytuacji, uprawnionym była teza, że zachowanie pozwanego w okresie poprzedzającym zdarzenie z dnia 10 października 2010 nie było świadome. Poza samymi twierdzeniami J. i S. K. (2) brak jest dowodów na to, że pozwany zdawał sobie sprawę ze swych działań. Nie świadczy o tym bynajmniej okoliczność, że przed umieszczeniem w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym nie leczył się psychiatrycznie w sytuacji gdy biegli występowanie choroby w sposób jednoznaczny stwierdzili. Opinia biegłych psychiatrów nie została przez powodów zakwestionowana po jej ustnym uzupełnieniu. Nie zgłosili oni żadnych innych dowodów pozwalających na dokonanie odmiennych ustaleń faktycznych /k. 189/. Kolejna opinia biegłego psychologa sprowadza się do tożsamej konkluzji /k. 165/. Wnioski opinii biegłych są zbieżne ze spostrzeżeniami nawet samej powódki, która zachowanie pozwanego oceniła jako dziwne /k. 117/, a w ocenie powoda zięć miał jakieś ,,urojenie” /k. 119/. Skoro w ocenie powodów zachowanie pozwanego było atypowe, irracjonalne, odbiegające od wzorca postępowania człowieka zdrowego, to nie sposób uznać by opinie biegłych były niewiarygodne.

Analiza wcześniejszych zachowań pozwanego opisywanych przez powodów i świadków była bezprzedmiotowa ze względu na upływ terminu w jakim darczyńcy byli uprawnieni do odwołania darowizny. Termin ten wynosi jeden rok i biegnie od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Wobec przyjęcia, że zachowania pozwanego w stosunku do powodów i ich córki jakie miały miejsce w dniu 10 października 2010 roku oraz przed tym okresem nie były podejmowane świadomie, brak jest podstaw do stwierdzenia, że działanie pozwanego mieściło się w pojęciu rażącej niewdzięczności. Taka konstatacja powoduje, że po stronie powodów nie zaktualizowało się roszczenie, na podstawie którego mogliby żądać od pozwanego zwrotu przedmiotu darowizny. Dlatego też powództwo podlegało oddaleniu.

Rozwiązanie problemów społecznych, w tym rodzinnych powstałych w związku z chorobą psychiczną pozwanego wykracza poza kognicję sądu w ramach rozpoznania roszczenia z art. 898 §1 k.c. Ten aspekt nie może przesądzić o wydaniu orzeczenia uwzględniającego powództwo, albowiem przepisy przewidują również ochronę praw obdarowanego, który z powodu choroby psychicznej nie działa świadomie.

Mając na uwadze powyższe, apelacja podlegała oddaleniu, o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd uznał, że w sprawie wystąpiły przesłanki do odstąpienia od obciążania powodów kosztami postępowania apelacyjnego na zasadzie słuszności, określonej w art. 102 k.p.c. Powodowie są osobami starszymi i schorowanymi, a jedyne źródło ich utrzymania stanowią świadczenia emerytalne w kwotach po 922,77 zł netto. Z przyczyn obiektywnych od siebie niezależnych znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej.

Z uwagi na to, że w sprawie po obu stronach występowali pełnomocnicy z urzędu, zaś koszty tej pomocy prawnej nie zostały uiszczone, Sąd na podstawie §2 pkt. 3 w zw. z §6 pkt. 7 w zw. z §13 pkt. 2 w zw. z §21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku ze zm. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przyznał adwokatowi S. J. oraz adwokatowi P. K. kwoty po 3.321 brutto zł ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronom z urzędu.