Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Bożena Wiklak

Protokolant: Żaneta Maciąg – Pawlak

po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2021 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa D. S. i A. S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 8 lipca 2020 r. sygn. akt I C 1630/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„1. zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. i A. S. kwotę 174.380,96 (sto siedemdziesiąt cztery tysiące trzysta osiemdziesiąt złotych i 96/100) zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 października 2019 roku;

2. oddala powództwo w pozostałej części;

3. zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. i A. S. kwotę 6.417 (sześć tysięcy czterysta siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.”;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. i A. S. kwotę 6.050 (sześć tysięcy pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym.

IV.  nakazuje pobrać od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz Sądu Apelacyjnego w Łodzi kwotę 725,38 (siedemset dwadzieścia pięć zł i 38/100) zł tytułem brakujących kosztów sądowych.

Sygn. akt I ACa 891/20

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Łodzi, w sprawie z powództwa D. S. i A. S. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę ewentualnie o ustalenie, zaskarżonym wyrokiem z 8 lipca 2020 r. oddalił powództwo (pkt 1) oraz zasądził od powodów na rzecz pozwanego Banku kwoty po 2.708,50 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2).

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Apelacyjny
w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynikało, że w dniu 19 października 2007 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie (...) S.A. w W.) umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem franka szwajcarskiego ( (...)).

Kwota kredytu wynosiła 300.000 zł. Walutą waloryzacji kredytu był (...). W § 1 ust. 3A umowy wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec
26 września 2007 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 134.414,62 CHF. Wskazano również, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku, a wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w tym punkcie. Okres kredytowania wynosił
360 miesięcy, tj. od 19 października 2007 r. do 15 listopada 2037 r. Kredyt miał
być spłacany w równych ratach kapitałowo – odsetkowych do 15 dnia każdego miesiąca. Kredyt został udzielony na cel: budownictwo mieszkaniowe – finansowanie budowy domu jednorodzinnego położonego w miejscowości C.. Bank nie pobrał prowizji za udzielenie kredytu.

Warunki uruchomienia kredytu zostały określone w § 8 umowy.

Oprocentowanie kredytu zostało określone w § 10 umowy.

Zasady spłaty kredytu zostały określone w § 11 umowy. Raty kapitałowo – odsetkowe spłacane były w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.

Zasady wcześniejszej spłaty kredytu zostały określone w § 13 umowy. Zgodnie z § 13 ust. 6 wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo – odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty miała powodować, że kwota spłaty zostanie przeliczona po kursie sprzedaży (...), z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym w dniu i godzinie spłaty. Kwestie dotyczące nieterminowej spłaty kredytu zostały uregulowane w § 16 umowy. Harmonogram spłat kredytu sporządzony był w (...).

W § 29 umowy powodowie oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązującymi w mBanku oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptują. Oświadczyli ponadto, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptują. Powodowie oświadczyli, że są świadomi, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe,
a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu.

Zgodnie z § 26 ust. 1 umowy, jej integralną część stanowił „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach mPlanów”. Kredytobiorca oświadczył, że przed zawarciem umowy zapoznał się z tym dokumentem i uznaje jego wiążący charakter.

W § 1 ust. 2 Regulaminu przewidziano, że mBank udziela kredytów hipotecznych złotowych waloryzowanych kursem walut obcych (w tym (...)), według tabeli kursowej (...) Banku S.A.

W § 1 ust. 4 Regulaminu wskazano, że kredyt waloryzowany udzielany
jest w złotych polskich, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę obcą. § 24 ust. 2 Regulaminu stanowił, że wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo – odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Zgodnie z § 24 ust. 3 Regulaminu, wysokość rat odsetkowych i kapitałowo – odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych ulegać miała comiesięcznej modyfikacji
w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Zapis § 27 ust. 2 Regulaminu przewidywał, że wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo – odsetkowej kredytu waloryzowanego, a także spłata przekraczająca wysokość raty przeliczana jest po kursie sprzedaży danej waluty, ogłaszanym na dzień spłaty.

W dniu 30 lipca 2007 r. powodowie złożyli pisemne oświadczenia następującej treści: „Pracownik (...)Bank S.A. przedstawił mi w pierwszej kolejności ofertę kredytu hipotecznego w polskim złotym. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowałem, iż dokonuję wyboru oferty kredytu hipotecznego denominowanego w walucie obcej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia. Ponadto zostałem poinformowany przez pracownika (...) Banku S.A. o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającym na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania. Jestem świadomy ponoszenia obu rodzajów ryzyk związanych
z wybranym przeze mnie produktem kredytowym. Pracownik (...)Banku S.A. poinformował mnie również o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej, tj. o możliwości wzrostu raty kapitałowo – odsetkowej. Informacje te zostały mi przedstawione w postaci symulacji wysokości rat kredytu”.

Powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w dniu 20 września 2007 r. Powodowie wnioskowali o udzielenie kredytu w kwocie 300.000 zł waloryzowanego w (...) na okres 360 miesięcy.

W dacie zawarcia umowy powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej. Powód zajmował stanowisko zastępcy dyrektora Ośrodka dla osób niepełnosprawnych
w M.. Powódka pracowała jako nauczycielka.

Oprocentowanie kredytu kształtowało się w sposób wskazany w zaświadczeniu
z 8 maja 2019 r.

Kredyt został uruchomiony w 4 transzach, zgodnie z wnioskami składanymi przez powodów, w łącznej kwocie 300.000,02 zł. Z tytułu ww. kredytu, w okresie od
23 października 2007 r. do 7 maja 2019 r. powodowie spłacili w poszczególnych miesiącach kwoty kapitału i odsetki wskazane w zaświadczeniu z 8 maja 2019 r.

W ww. okresie powodowie ponieśli koszty z tytułu opłacenia składek niskiego wkładu własnego, tj. kwotę 1.288 zł w dniu 23 października 2007 r.

Powodowie ubiegali się o kredyt w celu sfinansowania budowy domu. Powodowie potrzebowali kredytu w wysokości 300.000 zł. Powodowie nie mieli zdolności kredytowej na kredyt w takiej wysokości w walucie polskiej. Rata kredytu w walucie polskiej była niewspółmiernie wyższa niż rata kredytu we franku szwajcarskim. Powód miał świadomość, że kursy walut ulegają zmianie z upływem czasu oraz, że zmiana kursu franka będzie skutkowała zmianą wysokości raty. Powodowie wiedzieli, że przeliczenia będą dokonywane wg tabel kursowych banku. Powodowie nie pytali pracownika banku, jak bank ustala kursy kupna i sprzedaży walut. Powodowie spłacają kredyt do chwili obecnej w PLN, nie zdecydowali się skorzystać z możliwości spłacania kredytu bezpośrednio we frankach.

Powódka wiedziała, że waloryzacja kredytu kursem (...) oznacza, że powodowie będą spłacać raty po takim kursie, jaki w danym czasie będzie kurs (...). Powódka miała świadomość, że kursy walut ulegają zmianie. Miała też świadomość, że rata może wzrastać lub maleć wraz ze zmianami kursu (...).

Sąd Okręgowy w tak zilustrowanym stanie sprawy nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa, podkreślając że w pierwszej kolejności opierało się ono na żądaniu zasądzenia kwoty 175.020,69 zł odpowiadającej kwotom, które powodowie zapłacili na rzecz Banku w ramach wykonywania przedmiotowej umowy kredytu i które nie uległy
10-letniemu przedawnieniu, z uwagi na nieważność umowy kredytu wywodzoną
z niedozwolonego charakteru klauzul waloryzacyjnych (abuzywności), a także ze sprzeczności umowy z prawem i zasadami współżycia społecznego (powodowie zakwestionowali zapisy umowy dotyczące sposobu waloryzacji kwoty kredytu i rat jej spłaty poprzez odniesienie do kursu (...) z tabeli kursów pozwanego Banku). W przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu i braku podstaw do uwzględnienia powyższego żądania powodowie zażądali ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z przedmiotowej umowy. W przypadku zaś stwierdzenia braku podstaw do uwzględnienia powyższych żądań (uznania, że umowa kredytu jest ważna), zgłosili oni żądanie zasądzenia kwoty 75.751,26 zł tytułem różnicy pomiędzy zapłaconymi przez nich ratami a ratami, które zapłaciliby, gdyby z umowy został usunięty mechanizm waloryzacji, przy zachowaniu pozostałych warunków umowy oraz ustalenia, że postanowienia dotyczące waloryzacji są bezskuteczne wobec powodów od chwili zawarcia umowy.

Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie można było przyjąć, że
w sytuacji stron, ocenianej w dacie zawarcia umowy o kredyt hipoteczny, poprzez samo wprowadzenie do umowy kwestionowanych postanowień nastąpiło rażące naruszenie interesów powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, choć nie było wątpliwości co do tego, że postanowienia te nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami, bowiem powodowie godząc się na waloryzację co do zasady, nie mieli realnego wpływu na treść klauzul umownych określających warunki waloryzacji. W tym zakresie Sąd zwrócił uwagę
w szczególności na to, że powodowie zawierając umowę świadomie wybrali formę kredytu waloryzowanego kursem (...) według tabeli kursów Banku, czerpiąc korzyści z takiego rodzaju umowy polegające na niższym oprocentowaniu kredytu i niższej racie w porównaniu do raty kredytu w PLN bez waloryzacji, a korzyść tę mieliby nadal, gdyby nie doszło do zmiany kursu (...). Ryzyko to jednak przewidywali.

W braku omawianej abuzywności Sąd wykluczył również możliwość ustalenia nieważności umowy w świetle art. 58 k.c.

Tym samym powództwo o zapłatę, zarówno w zakresie roszczenia zgłoszonego
w pierwszej kolejności (o zasądzenie kwoty 175.020,69 zł), wywodzonego z nieważności umowy, jak i roszczenia ewentualnego o zasądzenie kwoty 75.751,26 zł, opartego na założeniu bezskuteczności wobec powodów postanowień umowy dotyczących waloryzacji, ocenił jako bezzasadne z uwagi na nie spełnienie przewidzianych w art. 410 § 2 k.c. przesłanek nienależnego świadczenia.

Odnośnie do dochodzonego pozwem roszczenia o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy oraz ustalenie niedozwolonego charakteru części postanowień umowy Sąd Okręgowy nie stwierdził natomiast interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c., wyjaśniając że powodowie poprzez konstrukcję swego żądania i równoczesne wystąpienie z roszczeniem o zapłatę sami zaprzeczyli temu, że interes ten posiadają.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu był art. 98 k.p.c.

Powodowie zaskarżyli opisany wyrok w pkt. 1 i 2 apelacją opartą na następujących zarzutach:

1. naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę materiału dowodowego i brak wszechstronnej jego analizy wskutek:

a) pominięcia przez Sąd I instancji tego, że pozwany przerzucił w całości ryzyko kursowe (walutowe) na powodów, którzy ponosić je musieli w nieograniczony sposób (…),

b) pominięcia przez Sąd I instancji następujących faktów, wynikających z zeznań powoda i powódki (…), tj.:

- niewyjaśnienia powodom przez Bank na etapie przedkontraktowym, na czym polega mechanizm waloryzacji kredytu kursem (...) oraz brak zwrócenia wyraźnej uwagi oraz uzasadnienia rozróżnienia na zastosowanie kursu kupna (...) do przeliczenia kwoty wypłaconego kredytu i stosowania kursu sprzedaży (...) do spłaty rat kapitałowo-odsetkowych,

- braku poinformowania powodów o fakcie pobierania spreadu walutowego przez Bank, objaśnienia jego wysokości oraz zasadach jego ustalania,

- niewyjaśnienia powodom zasad i sposobu ustalania przez Bank kursów kupna
i sprzedaży (...) w tabeli kursowej Banku, stanowiącej podstawę kreowania przez Bank wysokości zobowiązania powodów z tytułu zaciągniętego kredytu,

- niepoinformowania powodów o istocie ryzyka walutowego oraz o jego skali
i prawdopodobieństwie zmaterializowania (…),

- braku pouczenia o ryzyku kursowym, które operowałoby na konkretnych liczbach związanych z umową kredytu, w szczególności wskazującego o ile wzrośnie pojedyncza rata, jak również całkowite saldo kredytu pozostałe do spłaty w przypadku wzrostu kursu (...),

- braku informacji o maksymalnym kursie (...) zanotowanym w ostatnich latach,
a przedstawienie historii wahań kursów jedynie za ostatnie 2-3 lata, co jest okresem niewspółmiernie krótkim do okresu kredytowania,

c) uznania przez Sąd I instancji, że fakt, iż treść kwestionowanych postanowień umownych z istoty swojej powoduje, że kredytobiorca jako strona umowy nie ma wpływu na parametry determinujące wysokość należnej raty nie świadczy o tym, że Bank automatycznie wpływa na tę wysokość w sposób dowolny, ponieważ - w ocenie Sądu - kryteria, które ostatecznie decydowały o kursie ogłoszonym w tabeli Banku nie pozostawały wyłącznie
w gestii pozwanego (…).

d) uznania, że sporne klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się
w umowie kredytu nie określają głównych świadczeń stron (…),

e) uznania, że sporne klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się
w umowie kredytu zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (…),

f) uznania, że treść umowy kredytu nie uprawniała Banku do wyznaczania kursu waluty waloryzacji według swojego uznania (…),

g) uznania okoliczności, że powodowie podjęli decyzję o wystąpieniu na drogę sądową przeciwko Bankowi wyłącznie z powodu wzrostu rynkowego kursu (...), co
w ocenie Sądu jest okolicznością istotną i niweczącą roszczenia powodów (…),

2) naruszenia art. 230 k.p.c. poprzez uznanie, że powodowie skutecznie nie zaprzeczyli, jakoby kurs (...) z tabeli kursowej pozwanego podążał za bieżącymi kursami rynkowymi (…),

3) naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez uznanie, że powodowie nie udowodnili, aby kwestionowane klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji] miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. (…),

4) naruszenia art. 232 k.p.c. poprzez dorozumiane uznanie, że powodowie nie udowodnili wysokości swojego roszczenia (…),

5) naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. oraz
art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego ds. rachunkowości
i finansów wnioskowanego w punkcie IV podpunkcie 12 pozwu oraz w punkcie IV pisma
z 20 lutego 2020 r. (…),

6) naruszenia art. 479 ⁴³ k.p.c. w zw. z art. 9 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw poprzez pominięcie przy dokonywaniu oceny abuzywności spornych klauzul waloryzacyjnych, że zapadłym przeciwko (...) S.A. prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 26 stycznia 2011 r., sygn. akt XVII AmC 1531/09, identyczne postanowienie umowne, co znajdujące się w § 11 ust. 5 umowy kredytu stron, zostało uznane za niedozwolone i zakazane zostało jego wykorzystywanie w obrocie z konsumentami (postanowienie to wpisane jest do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem (...))…,

7) naruszenia art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że ułożenie praw i obowiązków stron w spornej umowie kredytu nie jest sprzeczne z właściwością (naturą) tego stosunku (…),

8) naruszenia art. 58 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że sporna umowa kredytu nie narusza zasad współżycia społecznego (…),

9) naruszenia art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. poprzez uznanie, że sporne klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się w umowie kredytu nie określają głównych świadczeń stron (…),

10) naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się w umowie kredytu stron nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych (nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy) z tego powodu, że nie kształtują one praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy (…),

11) naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez ich błędne zastosowanie, polegające na braku realizacji dyspozycji przywołanych przepisów (…),

12) naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 in fine dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo bankowe poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że umowa kredytu jest ważna i nie upadła wskutek wyeliminowania z jej treści bezskutecznych abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (indeksacyjnych)…,

13) naruszenia art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c.
w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że świadczenia spełniane przez powodów tytułem spłaty kredytu w zakresie, w jakim stanowiły one rezultat stosowania abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (indeksacyjnych), nie były świadczeniami nienależnymi (…),

14) naruszenia art. 189 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że ewentualne żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z nieważnej umowy kredytu zostało sformułowane wadliwie, ponieważ - zdaniem Sądu I instancji - czym innym jest „ustalenie nieistnienia”, a czym innym „ustalenie nieważności” (…),

15) naruszenia art. 189 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego
z nieważnej umowy kredytu (stwierdzenia jej nieważności), a także w żądaniu ustalenia, że konkretne postanowienia umowne składające się na klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów (są bezskuteczne wobec powodów) od chwili zawarcia umowy kredytu, podczas gdy powodowie legitymują się interesem prawnym w obydwu wskazanych żądaniach, albowiem:

- ewentualne żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego
z nieważnej umowy kredytu zgłoszone zostało na wypadek uznania przez Sąd zasadności
tzw. teorii salda, co musi prowadzić do wniosku, że powodowie posiadają interes prawny
w rozumieniu art. 189 k.p.c. w złożeniu powództwa o tzw. stwierdzenie nieważności umowy kredytu (…),

- ewentualne żądanie ustalenia że konkretne postanowienia umowne składające się na klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów (są bezskuteczne wobec powodów) od chwili zawarcia umowy kredytu ma na celu zapewnienie, że wyrok Sądu wyeliminuje klauzule abuzywne nie tylko za okres wsteczny (związany z zasądzeniem nadpłaty kredytu), ale również odniesie skutek „na przyszłość”.

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku zgodnie z treścią oddalonego powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, a także
o uzupełnienie postępowania dowodowego przez dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu
z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów w celu wykazania:

a) wysokości (sumy) kwot wpłaconych przez powoda na rzecz pozwanego tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych od chwili zawarcia umowy, tj. od 19 października 2007 r. do 15 kwietnia 2019 r.,

b) wysokości (sumy) kwot wpłaconych przez powoda na rzecz pozwanego tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych od dnia 16 września 2009 r. do 15 kwietnia 2019 r. (suma rat nieprzedawnionych objętych pozwem),

c) wysokości (sumy) kwot należnych pozwanemu od powoda od 16 września 2009 r. do 15 kwietnia 2019 r. (wskazanie w apelacji daty „15 kwietnia 2009 r.” stanowiło wynik oczywistej omyłki pisarskiej) przy założeniu usunięcia z umowy mechanizmu indeksacji kredytu kursem waluty (...) (uregulowanego łącznie w § 1 ust. 3 i 3A, § 7 ust. 1, § 11 ust. 5,
§ 13 ust. 6, § 16 ust. 3 umowy oraz w § 1 ust. 2 i 4, § 24 ust. 2 i 3, § 27 ust. 2, § 32 ust. 3 regulaminu) oraz przy pozostawieniu w mocy pozostałych warunków umowy,
a w szczególności parametrów dotyczących wysokości kapitału kredytu w PLN, liczby rat kapitałowo-odsetkowych, karencji w spłacie kapitału oraz stopy oprocentowania kredytu,

d) różnicy pomiędzy sumami kwot ustalonymi zgodnie z pkt. b) oraz c) powyżej
(a zatem wartością świadczenia otrzymaną przez pozwanego przy stosowaniu klauzul waloryzacyjnych a kwotą, jaką pozwany uzyskałby, gdyby umowa była wykonywana
z pominięciem klauzul waloryzacyjnych.

Pozwany Bank w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz zwrot kosztów, które poniósł na tym etapie sporu.

Sąd Apelacyjny przeprowadził zgłoszony w apelacji dowód z opinii biegłego
z dziedziny rachunkowości oraz finansów i na podstawie tej opinii dodatkowo ustalił, co następuje:

Wartość rat kapitałowo-odsetkowych spłaconych przez powodów w okresie objętym pozwem (od 16 września 2009 r. do 15 kwietnia 2019 r.) w walucie obcej wynosi:

• z tytułu raty kapitałowej: 42.431,98 CHF,

• z tytułu raty odsetkowej: 3.748,07 CHF,

• z tytułu raty ogółem: 46.180,05 CHF.

Natomiast wartość tych spłat w walucie krajowej jest następująca:

• z tytułu raty kapitałowej: 161.567,38 PLN,

• z tytułu raty odsetkowej: 12.813,58 PLN,

• z tytułu raty ogółem: 174.380,96 PLN

(opinia biegłego dr. hab. R. P. – k. 303 – 314 verte).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zarzutom apelacji nie można odmówić słuszności. W świetle zebranego materiału dowodowego nie budzi wątpliwości, że powodowie nie mieli możliwości negocjowania podstawowych warunków umowy, która została zawarta przy użyciu wzorca umownego,
a przeliczenie rat kredytu następowało po kursie wynikającym z tabeli banku. Nie budzi wątpliwości także to, że powodom przysługuje status konsumentów.

Istota problemu dotyczącego umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej nie polega na niedopuszczalności wprowadzenia klauzuli indeksacyjnej, takie wszakże są dopuszczalne, ale na takim ukształtowaniu treści umowy, z której w sposób jasny nie wynika, w jaki sposób ma być ustalany kurs waluty obcej obowiązujący przy wypłacie i spłacie kredytu (zwany w dalszej części mechanizmem indeksacji lub klauzulą indeksacyjną albo waloryzacyjną), dając w tym zakresie w zasadzie dowolność bankowi.

Powodowie zawarli umowy kredytowe jako konsumenci (art. 22 ¹ k.c.) – na cele mieszkaniowe, bez związku z ich działalnością zawodową lub gospodarczą.

Poprzednik prawny pozwanego był profesjonalistą na rynku usług bankowych,
a wiedza powodów w rzeczonym zakresie, mimo wyższego wykształcenia, które nie jest jednak wykształceniem ekonomicznym, była co najwyżej na poziomie przeciętnym. Jak wskazał (...) w orzeczeniu z 18 listopada 2021 r. C - 212/20 ochrona przewidziana
w dyrektywie 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za „właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta”. Powodowie powinni zatem uzyskać od banku rzetelną wiedzę o ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu złotówkowego waloryzowanego do waluty obcej, aby móc w sposób obiektywny ocenić ryzyko finansowe.

Pozwany nie wykazał, aby taką wiedzę powodom przekazano. Przedstawiona powodom symulacje i dane porównawcze dotyczyły okresu zaledwie dwóch lat. Nie zostało także wykazane, że postanowienia umowne były indywidualnie uzgodnione z powodami. Powodów obciążono w istocie wszystkimi skutkami załamania na rynku finansowym w 2008 roku z obowiązkiem spłaty kredytu wraz z obciążeniami o wartości znacznie przekraczającej cel zaciągniętego kredytu. To bank, oferując swój produkt za spłatą na kilkadziesiąt lat, winien uwzględnić nawet niedające się z góry przewidzieć sytuacje, które mogą mieć wpływ na zmiany ryzyka daleko ponad 10-15% zwyżki kursów.

Nie można zatem uznać, że klauzula indeksacyjna została wybrana przez powodów świadomie i z pełną orientacją w zakresie sposobu realizacji umowy.

Z faktu zaciągnięcia przez powodów kredytu „tańszego”, t.j. z niższym oprocentowaniem i niższą ratą, niż w przypadku kredytu złotówkowego, nie można wyprowadzać wniosków niekorzystnych dla powodów. Powodowie jako konsumenci mieli bowiem prawo zakładać, że obie oferty są uczciwe. Za niedopuszczalne należy uznać wykorzystywanie zaufania konsumenta przez tłumaczenie wprowadzania nieuczciwych warunków umowy, wprowadzaniem innych warunków, które są bardziej korzystne, niż standard rynkowy.

Stosownie do treści art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej
z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa
i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu.
W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

Zgodnie zaś z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Natomiast przepis art. 385 ³ k.c. zawiera katalog klauzul niedozwolonych, który co istotny nie jest zamknięty.

Uregulowanie zawarte w art. 385 ¹ i następnych przepisach k.c. przewiduje
w szerokim zakresie kontrolę treści umowy. Przepisy te implementują do prawa polskiego postanowienia dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich. Ich wykładnia zatem powinna być zgodna z dyrektywą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., sygn. akt I CK 297/05, W.. 2006, Nr 7–8) i orzecznictwem (...). Przepisy art. 385 ¹ –385 ³ k.c. znajdują zastosowanie do wszystkich umów zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami, niezależnie od tego, czy posłużono się wzorcami, a także do klauzul wzorców umownych (por. wyroki Sadu Najwyższego z dnia 9 października 2003 r., sygn. akt V CK 277/02, OSNC 2004, Nr 11, poz. 184 oraz z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. akt III CSK 266/06, L.), a także niezależnie od tego, czy wzorzec podlegał zatwierdzeniu przez organ władzy publicznej (por. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt V CSK 413/17, L.).

Z art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne, tj.: zawarte zostały
w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest zaś jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione
z konsumentem oraz postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Stwierdzić należy, że w odniesieniu do zawartej w umowach klauzuli waloryzacyjnej nie ma podstaw do przyjęcia, że została ona uzgodniona indywidualnie z powodami. W świetle treści art. 385 ¹ § 4 w zw. z art. 6 k.c. to na pozwanym banku spoczywał ciężar udowodnienia, że sporne postanowienia umowne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami, czemu pozwany nie sprostał.

Odnosząc się do zarzutu błędnego zaniechania ustalenia, że kwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron, należy wskazać, że wobec brzmienia art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. postanowienia określające główne świadczenia stron podlegają kontroli pod kątem abuzywności tylko wtedy, gdy nie zostały sformułowane jednoznacznie (por. wyrok SN z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, niepubl.). To rozwiązanie ustawowe, wywodzące się z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, opiera się na założeniu, zgodnie
z którym postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, gdyż do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę, a w takiej sytuacji zasada ochrony konsumenta musi ustąpić ogólnej zasadzie autonomii woli obowiązującej w prawie cywilnym. Wyłączenie spod kontroli nie może jednak obejmować postanowień nietransparentnych, gdyż w ich przypadku konsument nie ma możliwości łatwej oceny rozmiarów swojego świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony. Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają bowiem ocenie ich nieuczciwego charakteru wyłącznie w przypadku, gdy na podstawie badania indywidualnego możliwe jest uznanie, że zostały sformułowane przez przedsiębiorcę prostym i zrozumiałym językiem. Z kolei wymóg, aby warunek umowny był wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, należy rozumieć w ten sposób, iż powinien być on rozumiany jako nakazujący także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był
w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego
z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak np. w wyroku (...) z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt. 43 i 44 z powołaniem się na inne orzeczenia Trybunału).

Zakwestionowane w niniejszej sprawie klauzule umowne nie mogą zostać uznane za jednoznacznie sformułowane w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., skoro na ich podstawie powodowie nie byli w stanie oszacować kwoty, jaką w przyszłości będą zobowiązani zapłacić na rzecz banku (tak również w wyroku SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl., wydanym już po rozstrzygnięciu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia
3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 K. D. i J. D. przeciwko (...)Bank) i nie mogli zorientować się, w jakiej dokładnie sytuacji prawnej znajdą się na skutek zawarcia umowy i jakie potencjalne konsekwencje dla ich zobowiązań finansowych powstaną na gruncie przedmiotowych postanowień umownych.

Zapisy umowne odnoszące się do ustalania kursu franka według tabeli obowiązującej
w Banku uznać należało za wyczerpujące dyspozycję art. 385 ¹ § 1 k.c . W ten sposób Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem franka. Dlatego też, mimo że konstrukcja indeksacji kredytu nie jest sprzeczna
z prawem, jak również nie można co do zasady wyeliminować możliwości jej stosowania
w umowach konsumenckich, w przypadku spornych postanowień należało je uznać za niedozwolone.

Dokonując analizy przesłanek z art. 385 ¹ § 1 k.c. stwierdzić należy, że abuzywność przywołanych zapisów umowy przejawia się przede wszystkim w tym, że klauzule te nie odwoływały się do ustalanego w sposób obiektywny kursu franka szwajcarskiego, do obiektywnych wskaźników, lecz w rzeczywistości pozwalały Bankowi na kształtowanie tego kursu w sposób dowolny, wedle jego woli. Na mocy spornych blankietowych postanowień to Bank mógł jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytobiorcy, a tym samym mógł wpływać na wysokość świadczenia pozwanego. Przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna oraz sprzedaży tej waluty należy bez wątpienia uznać za postępowanie naruszające interesy konsumenta
i pozostające w sprzeczności z dobrymi obyczajami.

Klauzula waloryzacyjna może działać prawidłowo jedynie wówczas, gdy miernik wartości, według którego dokonywana jest waloryzacja ustalany jest w sposób obiektywny,
a więc przede wszystkim w sposób niezależny od woli którejkolwiek stron umowy. Ponadto
o abuzywności tych postanowień świadczyła ich nietransparentność. Powodowie nie znali sposobu, w jaki bank kształtował kurs franka szwajcarskiego, zwiększając go bądź zmniejszając wedle swego uznania, a umowa nie dawała im żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami Banku w zakresie wyznaczanego kursu, czy też weryfikowania go. Umowy kredytu nie przedstawiały w sposób przejrzysty konkretnych działań czy mechanizmu wymiany waluty obcej ani nie precyzowały sposobu ustalania kursu wymiany walut wskazanego w tabeli kursów banku, tak by powodowie byli w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla nich z umowy konsekwencje ekonomiczne, rozmiar swoich zobowiązań. Pomiędzy stronami umowy zakłócona została w ten sposób równowaga kontraktowa, gdyż treść kwestionowanych postanowień umożliwiała Bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji powodów jako konsumentów w zakresie wysokości ich zobowiązań wobec banku.

Waloryzacja rat kredytu udzielonego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny odbywała się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego, będące jego wewnętrznym dokumentem i to uprawnienie Banku do określania wysokości kursu waluty nie doznawało żadnych formalnie uregulowanych ograniczeń.

W efekcie Bank mógł wybrać dowolne kryteria ustalania kursów, niekoniecznie związane z aktualnym kursem ukształtowanym przez rynek walutowy i miał możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe ze względu na brak oparcia zasad ustalania kursów wymiany o obiektywne i przejrzyste kryteria. Nie ma w tym kontekście znaczenia to, czy
w czasie trwania umowy bank ustalał kurs dowolnie, czy też w oparciu o czynniki obiektywne, takie jak kursy średnie Narodowego Banku Polskiego, pozycję walutową banku, przewidywane zmiany kursów walutowych oraz ocenę bieżącej sytuacji rynkowej – skoro nie zostało to
w żaden sposób formalnie przez niego uregulowane. Dobre obyczaje nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy, o ile nie wynikają
z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia. Brak określenia w umowie sposobu ustalania kursów walutowych na potrzeby przeliczenia salda zadłużenia na walutę obcą oraz przeliczenia na złote kwoty wymaganej do spłat kredytu w rażący sposób narusza interes konsumenta. W konsekwencji stwierdzić trzeba, że zawarte w umowie stron klauzule kształtujące mechanizm indeksacji – i tym samym określające świadczenie główne kredytobiorców – należy uznać za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., a konsekwencją tego jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia.

Zawarta przez powodów umowa kredytowa wiązała się z określonym celem ujawnionym w umowie w postaci sfinansowania budowy budynku mieszkalnego. Zgodnie
z art. 354 k.c. umowy winny być wykonywane zgodnie nie tylko z ich treścią,
ale i celem społeczno – gospodarczym. Bank ów cel znał, a mimo tego, zaoferował produkt, który nakładał na powodów obowiązki daleko wykraczające poza ujawnione ryzyko.

Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko zajęte przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który uznaje, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki (...) z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko (...), pkt 43). Zdaniem Trybunału, reguła ta jest aktualna zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do wyeliminowania ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty i stanowi istotę tej umowy (por. wyrok z dnia
3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...), pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko(...) Bank (...) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust.
1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45). Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę
o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) – (tak w wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r.,
V CSK 382/18).

W świetle powyższych uwag, wbrew odmiennemu stanowisku Sądu pierwszej instancji, należało uznać zawarte w łączącej strony umowie klauzule waloryzacyjne za abuzywne. Słusznie przy tym apelujący wskazują na to, że klauzula zawarta w § 11 ust. 5 umowy odpowiada treścią klauzuli, której dotyczy prawomocny wyrok z 26 stycznia 2011 r., zapadły przeciwko poprzednikowi prawnemu (...) S.A. w sprawie XVII AmC 1531/09 Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznający tę klauzulę za niedozwoloną i zakazujący jej wykorzystywania w obrocie z konsumentami (postanowienie to wpisane jest do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem (...)).

W ocenie Sądu Apelacyjnego ostatecznie uznać trzeba, że – biorąc pod uwagę przedstawione, trafne stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – nie istnieje możliwość utrzymania w mocy umowy stron, z której, ze względu na ich abuzywność wyeliminowano postanowienia określające główne świadczenia stron. Na skutek tych postanowień doszło do zakłócenia równowagi kontraktowej i uprzywilejowania Banku poprzez przerzucenie całego ryzyka kursowego na kredytobiorcę. Doszło w ten sposób do naruszenia zasady lojalności i uczciwego obrotu. Zasadnym zatem było przesłankowe stwierdzenie nieważności całej umowy (art. 58 § 2 k.c.).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale 7 s. z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, której nadano moc zasady prawnej, niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Powodowie takiej zgody jednak nie udzielili.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w punkcie 2. powołanej uchwały z 7 maja 2021 r. III CZP 6/21, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa nie może wiązać, konsumentowi
i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych
w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 i 2 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (vide: uchwała SN z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20)

Apelacja okazała się zatem zasadna w zakresie wskazującym na nieważność umowy
i wywodzonego z niej żądania zasądzenia uiszczonych przez powodów kwot za okres objęty pozwem. Kwotę tę Sąd Apelacyjny ustalił zgodnie z wyliczeniem przeprowadzonym
w niekwestionowanej przez powodów opinii biegłego.

Sąd Apelacyjny, mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i zasądził na rzecz powodów kwotę 174.380,96 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację w pozostałym zakresie.

Należy wskazać, że powodowie nie wykazali zasadności żądania odsetek za okres poprzedzający doręczenie odpisu pozwu.

Na uwzględnienie nie zasługiwało także żądanie solidarnego zasądzenia na rzecz powodów dochodzonych kwot. W rozpoznawanej sprawie solidarność czynna nie wynika ani z ustawy, ani z umowy stron. Powodowie nie posiadają legitymacji czynnej jako wierzyciele solidarni. Z uwagi na uiszczanie rat kredytowych z majątku wspólnego małżonków, przynależna powodom wierzytelność powinna nosić charakter tzw. świadczenia „do niepodzielnej ręki” (tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 czerwca 2013 r., I ACa 652/13; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2011 r., III CZP 130/10). Wówczas w sentencji wyroku zasądzającego dochodzoną wierzytelności należy wyeliminować słowo „solidarnie”. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 381 § 1 k.c. jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jak natomiast wynika z treści art. 35 k.r.o., w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Świadczenia nienależne wynikające ze świadczeń uiszczanych z majątku wspólnego małżonków, stanowią zatem świadczenia niepodzielne.

Zmiana wyroku skutkowała także zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Powodowie ulegli w procesie w nieznacznym zakresie, co przemawiało za zasądzeniem na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. na ich rzecz od pozwanego całości poniesionych kosztów, na które złożyła się opłata od pozwu w kwocie 1.000 zł i koszty zastępstwa procesowego w kwocie 5.417 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c. Zasądzona w punkcie III. wyroku kwota obejmuje opłatę od apelacji (1.000 zł), uiszczoną przez powodów zaliczkę na poczet kosztów opinii biegłego (1.000) zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego (4.050 zł).

Kwota 725,38 zł wydatkowana tytułem wynagrodzenia biegłego tymczasowo
z funduszu Skarbu Państwa podlegała pobraniu od pozwanego na podstawie art. 113 ust.
1 ustawy z 27 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2020 r., poz. 755 ze zm.) w zw. z art. 100 zdanie drugie k.p.c.