Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Wincenty Ślawski

Sędziowie: SSA Anna Miastkowska (spr.)

del. SSO Dariusz Limiera

Protokolant: st. sekr. sąd. Jacek Raciborski

po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2015 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 4 grudnia 2012 r. sygn. akt II C 1017/12

I. z apelacji obu stron zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„ 1. zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda M. K. kwotę 80.000 (osiemdziesiąt tysięcy) złotych z tytułu zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 24 maja 2012;

2. oddala powództwo w pozostałej części;

3. zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda M. K. kwotę 2.232 (dwa tysiące dwieście trzydzieści dwa) złote z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

4. odstępuje od obciążenia powoda M. K. kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa;

5. nakazuje ściągnąć od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi kwotę 3.965 (trzy tysiące dziewięćset sześćdziesiąt pięć) złotych z tytułu części nieuiszczonej opłaty sądowej”;

II. oddala obie apelacje w pozostałej części;

III. zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda M. K. kwotę 6.030 (sześć tysięcy trzydzieści) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym;

IV. odstępuje od obciążenia powoda kosztami sądowymi w instancji odwoławczej;

V. nakazuje ściągnąć od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Łodzi kwotę 3.697,73 (trzy tysiące sześćset dziewięćdziesiąt siedem i 73/100) złotych z tytułu części nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1230/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2012 r., w sprawie z powództwa M. K. przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę, Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 60.000 złotych tytułem zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi od dnia 27 kwietnia 2012 r., oddalił powództwo w pozostałej części oraz zniósł wzajemnie koszty zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w dniu 16 maja 2001 r. doszło do wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego śmierć poniósł ojciec powoda. Przeciwko sprawcy wypadku toczyło się postępowanie karne, które zostało umorzone wobec jego samobójczej śmierci. W dacie zdarzenia pojazd, którym poruszał się sprawca był ubezpieczony z tytułu odpowiedzialności cywilnej w pozwanym towarzystwie. Stronie pozwanej została zgłoszona szkoda i tytułem odszkodowania w związku z pogorszeniem się sytuacji życiowej powoda pozwany wypłacił odszkodowanie w kwocie 26.300,60 zł. W chwili śmierci ojca powód miał 16 lat. Niedługo przed tym zdarzeniem zmarła jego matka. Powód był bardzo mocno związany emocjonalnie z ojcem, który wspierał go przez okres choroby matki i po jej śmierci. Po śmierci ojca powód pozostawał pod opieką babci, ukończył szkołę i studia, a następnie podejmował rozmaite prace dorywcze. Problemy emocjonalne i materialne nie pozwalały mu na zrealizowanie szeregu potrzeb i planów zyciowych.

W świetle poczynionych ustaleń Sąd Okręgowy, z powołaniem się na wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r., sygn. akt IV CSK 307/09 (OSNC - ZD 2010, nr 3, poz. 91), przyjął, że w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 3 sierpnia 2008 r. spowodowanie śmierci osoby bliskiej mogło stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Przepis ten miał zastosowanie w niniejszej sprawie. Powód stracił ojca kilka miesięcy po śmierci matki, gdy był w okresie dojrzewania, kształtowania osobowości, budowania światopoglądu i relacji społecznych. Na wysokość kwoty zasądzonej tytułem zadośćuczynienia zaważyła jednakże okoliczność, że powód otrzymał odszkodowanie z tytułu pogorszenia się sytuacji życiowej po śmierci ojca, które w dacie wypłaty zawierało elementy podlegające uwzględnieniu przy wymierzaniu zadośćuczynienia.

Rozpoznając apelacje obu stron od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny w Łodzi, wyrokiem z dnia 12 czerwca 2013 r., z apelacji pozwanego zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że oddalił powództwo w całości i nie obciążył powoda kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej, oddalił apelację powoda i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 3.000 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny odrzucając pogląd strony pozwanej na temat braku podstaw do zastosowania art. 448 k.c. w przypadku gdy śmieć osoby bliskiej miała miejsce w stanie prawnym sprzed 3 sierpnia 2008 r. (argumentom skarżącego przeciwstawił stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r., IV CSK 307/09), wskazał jednakże, że przesłanką przyznania świadczeń przewidzianych w art. 448 k.c. jest wina sprawcy naruszenia dobra osobistego, zarówno umyślna, jak i nieumyślna, w tym nawet culpa levissima. Ciężar udowodnienia tej przesłanki spoczywał na powodzie, który temu obowiązkowi nie sprostał. Postępowanie karne przeprowadzone w sprawie śmierci ojca powoda zakończyło się umorzeniem. Brak było zatem wiążącego sąd cywilny orzeczenia przesądzającego odpowiedzialność sprawcy i jego winę. Za zasadny Sąd Apelacyjny uznał też zarzut przedawnienia. Wypadek miał miejsce 16 maja 2001 r., w dacie obowiązywania art. 442 k.c., ustalającego jako regułę 3-letni termin przedawnienia roszczeń z tytułu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, o ile szkoda nie wynikała ze zbrodni lub występku. Jak zaznaczył Sąd Apelacyjny, powód nie twierdził, że jego krzywda wynika ze zbrodni lub występku, a roszczenie o wypłacenie zadośćuczynienia zostało zgłoszone 23 kwietnia 2012 r., to jest po upływie prawie 11 lat od zdarzenia.

Sąd Okręgowy podkreślił nadto, że krzywda powoda została przynajmniej częściowo zaspokojona poprzez uzyskanie w postępowaniu likwidacyjnym kwoty 26.300,60 zł. Do dnia 3 sierpnia 2008 r. zarówno literatura, jak i judykatura obejmowały używanym w art. 446 § 3 k.c. pojęciem „odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej” nie tylko okoliczności składające się na materialny aspekt zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale też okoliczności pozaekonomiczne określające tę sytuację. W zakresie tych przesłanek mieściła się utrata oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła się ona zasadnie spodziewać w chwilach tego wymagających. Kwestię tę należało brać pod uwagę przy określaniu należnego uprawnionemu „stosownego odszkodowania”, a prawidłowa wykładnia tego pojęcia musiała uwzględniać okoliczności konkretnej sprawy i realną wartość ekonomiczną przyznawanego z tego tytułu świadczenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji dostrzegł to zagadnienie, ale nie poczynił ustaleń na temat siły nabywczej wypłaconej powodowi kwoty i nie uwzględnił jej przy ustaleniu zadośćuczynienia, co w innej sytuacji procesowej wymagałoby korekty i obniżenia należnego zadośćuczynienia.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd II instancji uwzględnił apelację strony pozwanej i oddalił powództwo, jednocześnie oddalając apelację powoda.

Na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez powoda, Sąd Najwyższy orzeczeniem z dnia 4 lipca 2014 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy podniósł, że powód zidentyfikował zdarzenie, z którym wiąże odpowiedzialność pozwanego w uzasadnieniu pozwu wnosząc o przeprowadzenie dowodów na temat okoliczności tego zdarzenia z dokumentów znajdujących się w aktach likwidacji szkody.

W odpowiedzi na pozew pozwany ograniczył się do stwierdzenia, że nie uznaje powództwa i wnosi o jego oddalenie. Pozwany nie wypowiedział się o faktach, z których wywodzono roszczenie, a o tym, że były mu one znane przed procesem świadczyło rozpatrzenie i uwzględnienie jednego z roszczeń powoda. Strona pozwana na żadnym etapie postępowania nie powoływała się na okoliczność, że opis zdarzenia rodzącego odpowiedzialność odszkodowawczą jest nieprawidłowy czy też by ojciec powoda przyczynił się do powstania szkody. Skoro Sąd Okręgowy uznał opis ten za bezsporny, to w postawie procesowej pozwanego musiał dopatrzyć się jego przyznania (art. 230 k.p.c.).

Strona pozwana w swojej apelacji nie zgłaszała zarzutów naruszenia prawa procesowego, nie kwestionowała też podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a jednie w relacji do niej zgłosiła zarzuty naruszenia prawa materialnego. Sąd Apelacyjny w ramach materialnoprawnej oceny zasadności roszczenia władny był stwierdzić, że ustalenia Sądu Okręgowego są niewystarczające dla prawidłowego zastosowania w sprawie prawa materialnego, ale w takim przypadku powinien był te ustalenia stosownie uzupełnić, bądź - adekwatnie do wyników postępowania dowodowego - zmienić. W niniejszej sprawie, wobec niezakwestionowania przez pozwanego okoliczności faktycznych, które Sąd Okręgowy przyjął za podstawę rozstrzygnięcia, Sąd Apelacyjny stwierdził, że „podziela je i uznaje za własne”, ale zarazem przypisał im odmienny przebieg i charakter. Sąd ten stwierdził bowiem, że „przyczyną wypadku był ruch pojazdu mechanicznego, który najechał na rowerzystę powodując jego śmierć”, zaś powód w ramach uznanych za niezaprzeczone twierdzeń faktycznych podał, że przyczyną wypadku było nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym przez kierującego koparką w ten sposób, że ten nie zachował szczególnej ostrożności podczas zmiany pasa ruchu w następstwie czego najechał na jadącego prawym pasem rowerzystę, który w wyniku doznanych obrażeń poniósł śmierć na miejscu. W związku z powyższym Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska Sądu Apelacyjnego by strona powodowa nawet nie powoływała się na okoliczności faktyczne wskazujące na możliwość uznania krzywdy powoda za pochodzącą ze zbrodni lub występku. Wprawdzie prowadzone przeciwko sprawcy wypadku postępowanie karne zostało umorzone i jego zawinienie nie mogło być wykazane skazującym wyrokiem sądu wydanym w sprawie karnej ale nie było przeszkód by okoliczności te we własnym zakresie ustalił sąd w sprawie cywilnej.

Sąd Najwyższy za trafny przyjął natomiast pogląd Sądów obu instancji, iż roszczenie powoda, co do zasady, miało podstawę w art. 24 § 1 k.c. w zw. z 415 k.c. i art. 448 k.c. oraz w zw. z § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. Nr 96, poz. 475 ze zm.).

Odnosząc się do rozważań Sądu A. dotyczących zagadnień związanych z wypłatą na rzecz powoda odszkodowania w postępowaniu likwidacyjnym, Sąd Najwyższy zauważył, iż przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. nie było regułą uwzględnianie przez ubezpieczycieli przy wypłacie odszkodowań na podstawie art. 446 § 3 k.c. szkód o charakterze niemajątkowym. W niniejszej sprawie nie poczyniono żadnych ustaleń, które by upoważniały Sąd Apelacyjny do wnioskowania o tym, że pozwany wypłacając powodowi bezpośrednio po śmierci ojca odszkodowanie w kwocie 26.300,60 zł. uwzględnił w ramach tego świadczenia także aspekty krzywdy wyrządzonej powodowi w związku z tym zdarzeniem. Pozwany nie wyjaśnił w jaki sposób zostało ono wyliczone i jakiego rodzaju uszczerbek powoda miało pokryć.

Sąd Apelacyjny ponownie rozpoznając apelacje obu stron zważył, co następuje:

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji powoda, należało podkreślić, iż przy ponownym rozpoznaniu sprawy, zgodnie z art. 398 ²⁰ k.p.c., Sąd II instancji był związany przedstawioną wyżej wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy. Należało zatem podzielić ugruntowane w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 116, poz. 731).

W związku z powyższym nie sposób było odmówić zasadności roszczenia M. K.. W ocenie Sądu Apelacyjnego, były też słuszne po części zarzuty dotyczące wysokości świadczenia. Po ponownej analizie okoliczności sprawy, jak również załączonych do niej dokumentów, stwierdzić należało, że zasądzona przez Sąd Okręgowy na rzecz M. K. kwota zadośćuczynienia była zbyt niska. Zadośćuczynienie w kwocie 60.000 złotych nie uwzględniało bowiem należycie całości cierpień doznanych przez powoda w związku ze śmiercią ojca i skutków jakie śmierć ta wywołała w dalszym życiu skarżącego. Powód utracił bowiem nie tylko wsparcie psychiczne ze strony ojca, będącego jedyną najbliższą mu osobą po śmierci matki, ale również wparcie materialne, co wiązało się z trudnościami w kontynuacji studiów i nie pozwalało na uzyskanie lepszego startu w dorosłe życie. Powód w chwili utraty ojca miał 16 lat, znajdował się zatem w wieku w którym intensywna opieka ze strony rodziców jest bardzo potrzebna dla osiągnięcia odpowiedniego wykształcenia i stabilizacji życiowej. Powód mógł liczyć na tego rodzaju pomoc ze strony ojca z którym był bardzo związany emocjonalnie. Pomocy tej nie byli w stanie udzielić mu inni członkowie rodziny. Ostatecznie, Sąd Apelacyjny za adekwatne do powyższych okoliczności uznał zadośćuczynienie w kwocie 80.000 zł. które powinno w pełni łagodzić negatywne doznania psychiczne i fizyczne wynikające z naruszenia prawnie chronionej sfery dóbr osobistych powoda jako osoby pośrednio poszkodowanej.

Jednocześnie należało zauważyć, że nie ma możliwości zrekompensowania w pełni świadczeniem pieniężnym śmierci osoby bliskiej, żadna bowiem kwota nie może ukoić bólu związanego z utratą najbliższych. Brak jest uniwersalnego miernika, który pozwala na ocenę czy wysokość przyznanego zadośćuczynienia jest odpowiednia. Krzywda ma charakter niemajątkowy i niemożliwym jest przeprowadzenie matematycznego przeliczenia jej zakresu na wysokość należnego świadczenia. Powód dochodził zadośćuczynienia w wysokości 120.000 złotych. Niewątpliwie utrata osoby bliskiej ma zawsze charakter nieodwracalny i trwały, wiąże się też z poczuciem smutku i osamotnienia, które są tym intensywniejsze, gdy strata takiej osoby następuje nagle i w tragicznych okolicznościach. Jednakże uczucie bólu i smutku po zerwaniu więzi z ojcem nie spowodowało u powoda, takiej dezorganizacji jego życia, by uzasadnionym było zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości wskazanej w apelacji. W ocenie Sądu II instancji, kwota 120.000 zł. była sumą zbyt wygórowaną i w związku z tym apelacja powoda, w zakresie przewyższającym zasądzoną kwotę zasługiwała na oddalenie.

Apelacja strony pozwanej była natomiast zasadna jedynie w części odnoszącej się do terminu płatności odsetek od zasądzonej kwoty. Skarżący słusznie zarzucił, że zasądzenie odsetek od dnia 27 kwietnia 2012 r. nie było prawidłowe. Zgodnie bowiem z art. 817 § 1 k.c. ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Jak wynika z dokumentów zawartych w aktach likwidacji szkody, strona pozwana została zawiadomiona o roszczeniu pismem powoda, otrzymanym w dniu 23 kwietnia 2012 r. Tym samym zasadnie uznać należało, że odsetki powinny być liczone od dnia 24 maja 2012 r. W pozostałym zakresie apelacja strony pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie. Jak zaznaczono wyżej, roszczenie powoda znajdowało oparcie w treści przepisów art. 448 kc w zw. z art. 23 i 24 kc., co uzasadniało przyznanie mu stosownego zadośćuczynienia. Nie nastąpiła więc obraza tych przepisów prawa materialnego. Jak wynikało to również z uwag poczynionych przez Sąd Najwyższy, skarżący nie kwestionował wskazanych w pozwie okoliczności faktycznych w jakich doszło do zdarzenia w wyniku którego poniósł śmierć ojciec powoda. Okoliczności te można więc było uznać za przyznane. Stąd uprawniony był wniosek, że do wypadku doszło na skutek przestępstwa – sprawca, naruszając w sposób zawiniony zasady ruchu drogowego, najechał na jadącego rowerem ojca powoda przy zmianie pasa ruchu. Wobec umorzenia postępowania karnego do tego rodzaju konstatacji należał dojść w postępowaniu cywilnym. Konstatacja ta przesądzała, iż termin przedawnienia wynosił w niniejszej sprawie 20 lat i nie upłynął do dnia wniesienia pozwu. Nie było też żadnych przesłanek do stwierdzenia, wbrew odmiennemu poglądowi zawartemu w apelacji, by kwota wypłacona w postępowaniu likwidacyjnym obejmowała również elementy zadośćuczynienia związanego ze szkodą o charakterze niemajątkowym. Strona pozwana nie przedstawiła jakichkolwiek dokumentów potwierdzających tezę stawianą w apelacji – nie załączyła bowiem akt szkodowych i nie wskazała z jakiego konkretnie tytułu nastąpiła wypłata.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok jak w sentencji swojego orzeczenia, a w oparciu o art. 385 k.p.c., oddalił obie apelacje stron we wskazanych częściach jako bezzasadne.

Stosownego rozliczenia wymagały koszty postępowania w obu instancjach przy założeniu, że powód wygrał postępowania przed Sądem Okręgowym w 61% a przed Sądem Apelacyjnym w 67%. Dlatego na rzecz powoda należało zsądzić tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym kwotę 2.232 zł. (art. 98 § 1 k. p. c.) a z tego samego tytułu w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym kwotę 6.030 zł. (art. 98 § 1 w zw. z art. 108 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c.). Ze względu na trudną sytuację majątkową powoda Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążenia go kosztami sądowymi w drugiej instancji (art. 102 w zw. z art. 108 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c.).

W oparciu o przepis art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2010 r. nr 90, poz. 594 ze. zm.) nakazano pobranie od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa nie uiszczone koszty sądowe w zakresie w jakim strona ta przegrała spór przed Sądem Okręgowym oraz w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.