Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia SA Bożena Wiklak

Protokolant: Paulina Działońska

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2024 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa I. B. i A. B.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą we W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 1 marca 2023 r., sygn. akt I C 1669/22

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą we W. na rzecz I. B. i A. B. kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym ją zasądzono, do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1511/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa I. B. i A. B. przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej we W., o zapłatę i ustalenie, ustalił, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu nr (...)
z dnia 4.11.2004 r. – w związku z nieważnością umowy, zasądził od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 98.301 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 12 czerwca 2022 roku do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł
o kosztach procesu.

Powyższe orzeczenie poprzedziły ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne, bez konieczności ich ponownego przytaczania zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.

W świetle poczynionych ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że w przedmiotowej sprawie zostało wykazane, że powodowie spełnili świadczenie nienależne w wykonaniu nieważnej umowy o kredyt.

Sąd wskazał, że zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu wprowadzające mechanizm indeksacji świadczeń do waluty obcej ( (...)), mają charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., jako że kształtowały one prawa
i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając
ich interesy. Bank, wprowadzając klauzule waloryzacyjne oparte o kursy walut wskazane
w sporządzanych przez niego tabelach, przyznał sobie bowiem prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu i wysokości całej wierzytelności poprzez wyznaczanie
w tabelach kursowych kursu sprzedaży franka szwajcarskiego oraz wartości spreadu walutowego, czym zachwiał równorzędność stron umowy. Ta nieprecyzyjność stwarzała natomiast stan wykraczający poza zwykłe ramy ryzyka przedsięwzięcia i narażała powodów na oddziaływanie czynników trudnych do obiektywnego zweryfikowania. Bank
nie informował też należycie powodów o faktycznym ryzyku wynikającym z tego rodzaju kredytu. Ryzyko zaś wiążące się z umową kredytową powinno być możliwe do oceny już
w dacie zawarcia umowy.

Zakwestionowane postanowienia dotyczą głównych świadczeń stron umowy. Postanowienia te są bezskuteczne, a ich wyeliminowanie z umowy skutkowało uznanie,
że umowa jest nieważna. Okoliczności rozpatrywanej sprawy, zdaniem Sądu Okręgowego, nie pozwalały bowiem stwierdzić możliwości obowiązywania przedmiotowej umowy bez postanowień uznanych za abuzywne. Postanowienia te, określając oparty na ryzyku kursowym mechanizm indeksacji, determinowały charakter umowy oraz fakt jej zawarcia,
a wyeliminowanie ich z umowy doprowadziło do powstania luki nie pozwalającej na jej dalsze wykonywanie.

Sąd Okręgowy uznał, że powodowie wykazali interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy. W sprawie istnieje niepewność co do stan prawnego, która może zostać usunięta w drodze powództwa opartego na art. 189 k.p.c. Orzeczenie wydane w sprawie ustali sytuację prawną stron w sposób jednoznaczny
i wyeliminuje ryzyko naruszania praw powodów przyszłości, zwłaszcza w kontekście dalszej spłaty kredytu i potencjalnych roszczeń Banku wynikających z braku spłaty.

Sąd uznał zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia za niezasadny z uwagi na brak wymagalności roszczenia zgłoszonego przez pozwanego do potrącenia. Zdaniem Sądu bezsporne jest to, że pozwany nie wezwał powodów do spełnienia świadczenia, które objął zarzutem potrącenia.

Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c.

Pozwany zaskarżył powyższy wyrok w części, tj. w zakresie 1, 2 i 4 i zarzucił:

naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1)  art. 65 § 1 i § 2 k.c., w zw. z art. 56 k.c. poprzez błędne wyłożenie treści oraz skutków oświadczeń woli stron zawartych w:

a.  § 2 ust. 1 Umowy (udzielenie kredytu);

b.  § 3 ust. 2 Umowy (wypłata kredytu);

i niesłuszne wyprowadzenie wniosku, że brak zawarcia w Umowie matematycznego, sztywnego algorytmu wyliczania kursów waluty obcej prowadzi do sytuacji, w której bank miał dowolność w zakresie ustalania świadczenia kredytobiorcy - podczas
gdy z prawidłowo wyłożonej Umowy wynika stan przeciwny kurs kupna - stosowany tylko przy wypłacie kredytu, który klient może zweryfikować na chwilę zawierania Umowy – bank jest zobowiązany ustalić na zwykłym, rzeczywistym, aktualnym rynkowym pozio­mie i nie ma prawa go „naginać" na niekorzyść konsumenta;

2)  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. poprzez oparcie twierdzenia o abuzywności klau­zuli umownej dotyczącej kursu kupna, na konstatacji, że bank miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, w sytuacji gdy:

a.  brak opisania w umowie sposobu obliczania kursu nie wpływa na to, że bank był zobowiązany ustalić rzetelnie i wskazać w swej tabeli rynkowy kurs kupna;

b.  niewłaściwe, nierzetelne ustalenie kursu nie miałoby żadnej podstawy umownej
i mieściłoby się w sferze wykonania (nieprawidłowego) umowy, a nie jej treści;

c.  bank mógłby „naginać" kursy w swojej tabeli, także wtedy, gdyby w treści umowy wprowadził sztywny algorytm wyliczania kursu, oparty choćby o średni kurs NBP
z poprzedniego dnia, czy też kurs opublikowany przez agencję (...) o konkret­nej godzinie;

d.  wykroczenie przez bank poza ścisły algorytm, tak samo jak wykroczenie poza zobowiązanie do publikowania w tabeli rzeczywistego aktualnego kursu rynkowego - prowadziłoby do powstania po stronie konsumenta dokładnie takiego samego roszczenia o prawidłowe wykonanie umowy;

e.  transparentność w zakresie wykonywania umowy nie ma nic wspólnego z zawar­ciem sztywnego algorytmu w treści umowy, lub brakiem takowego, niezależnie od treści umowy, konsument może chronić się przed nadużyciami ze strony banku tylko
i wyłącznie porównując kursy z tabeli banku, z kursami rynkowymi albo kur­sami NBP;

3)  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. poprzez oparcie twierdzenia o abuzywności klau­zuli umownej dotyczącej oprocentowania kredytu i niesłuszne wyprowadzenie wniosku,
że bank miał całkowitą dowolność w zakresie ustalania zasad i wysokości oprocentowania kredytu - podczas gdy z prawidłowo wyłożonej Umowy wynika stan przeciwny, brak jakiejkolwiek swobody w zakresie ustalania wysokości oprocentowania i odniesie­nie się wprost do kilku najbardziej miarodajnych stawek z zastrzeżeniem, że doko­nywana przez bank zmiana oprocentowania nie przekroczy odpowiednio najwyż­szego z przedstawionych wskaźników, a w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie ww. stawki rodziłoby roszczenie po stronie kredytobiorcy;

4)  art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 358 § 1 k.c. w zw. z art. 56 k.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że strony jakiegokolwiek stosunku cywilnoprawnego muszą zawrzeć w treści swojej umowy sposób obliczania wartości wybranego przez nie perse obiektywnego miernika wysokości ich świadczeń, co miałoby prowadzić do nieważności całej umowy,
w sy­tuacji gdy w rzeczywistości umówienie się na rozliczenie się wg aktualnych kursów kupna/sprzedaży franka szwajcarskiego jest samoistnie w pełni wystarczające
do stworzenia w pełni ważnej, jasnej i korzystającej z ochrony prawnej klauzuli waloryzacyjnej - a skutkiem tego było bezpodstawne ustalenie, że umowa jest nieważna bez odwoła­nia do tabeli ogłaszanej przez bank;

5)  art. 65 § 1 i § 2 k.c. w.zw z art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez błędną wykładnię zarzutu potrącenia (zawartego na s. 3 i 4 Odpowiedzi na pozew) i niesłuszne przyjęcie,
że przedstawione do potrącenia wierzytelności nie były wymagalne, w sytuacji gdy termin zapłaty i początek wymagalności to całkowicie odrębne kategorie prawne i przy kondykcjach termin zapłaty nie ma nic wspólnego z datą wymagalności;

oraz jedynie z ostrożności procesowej, następujące uchybienie normom procesowym, mające samo­istny wpływ na treść sentencji Wyroku:

6)  art. 189 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez wydanie wyroku ustalającego nieważ­ność Umowy kredytu w sytuacji, gdy było to niedopuszczalne, gdyż w ramach tego samego postępowania Powodowie domagali się zasądzenia świadczenia pieniężnego w oparciu właśnie o nieważność Umowy, a wyrok uwzględniający żądanie zapłaty oparty i uzasad­niony nieważnością umowy ma moc wiążącego przesądzenia o nieważności Umowy (nie­jako dodatkowe ustalenie nieważności stanowi superjluum dla prawnych skutków zasą­dzenia w oparciu o nieważność i stanowi jawne i jaskrawe naruszenie podstawowych za­sad stosowania art. 189 k.p.c.) - a zatem brak jest interesu prawnego dla żądania usta­lenia.

W konkluzji apelujący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa
w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za i instancję; zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastęp­stwa procesowego, za postępowania odwoławcze, wg norm prawem przepisanych.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie
od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Przy prawidłowo określonej podstawie faktycznej rozstrzygnięcia, za niezasadne należało uznać przedstawione w apelacji zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego zmierzające do podważenia dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny spornych postanowień umownych jako abuzywnych.

Niezasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Podkreślić należy, że według ugruntowanych poglądów art. 189 k.p.c., aczkolwiek zamieszczony w ustawie procesowej, w istocie daje materialną podstawę żądania i jako taki traktowany jest jako przepis prawa materialnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego m.in. z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 898/00 i z dnia 19 kwietnia 2001 r., IV CKN 326/00). W związku z tym umieszczenie zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. wśród zarzutów naruszenia prawa procesowego jest nieprawidłowe.

Niemniej zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. oczywiście podlega rozważeniu przez Sąd Apelacyjny. W tej kwestii – wbrew zarzutom skarżącego – stwierdzić należy, że stanowisko Sądu Okręgowego jest właściwe.

Wbrew odmiennemu stanowisku apelującego powodowie maja interes prawny
w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Jedynie wyrok wprost odnoszący się w sentencji do przeciwstawnych stanowisk stron o ważności lub nieważności umowy kredytowej prowadzi do udzielenia odpowiedzi na pytanie czy umowa kredytowa wiąże powodów. Usunięcie wszelkich niepewności związanych z wykonywaniem świadczenia na rzecz banku (wysokości rat, sposobu rozliczenia kredytu) jest możliwe jedynie za pomocą powództwa o ustalenie.

Ponadto, jeżeli powodowie złożyliby wyłącznie pozew o zwrot wpłaconych dotąd nienależnie na rzecz pozwanego kwot, to kwestia ważności umowy stanowiłaby przedmiot rozważań sądu jedynie w uzasadnieniu wyroku, a nie byłaby objęta sentencją wyroku. Wówczas mogłaby powstać wątpliwość co do dalszych zasad i formy spłaty kredytu
w przyszłości. Sentencją wyroku objęte jest bowiem jedynie rozstrzygnięcie o żądaniach stron (art. 325 k.p.c.), którego faktyczne i prawne podstawy zawiera uzasadnienie. Wynikająca
z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, LEX nr 51062, w wyroku z 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00,
LEX nr 55501 oraz w wyroku z 11 lutego 2021 r., (...) 20/21, LEX nr 3119575).

Interes prawny powodów w wytoczeniu takiego powództwa jest więc niewątpliwy, albowiem uzyskanie orzeczenia stwierdzającego nieważność umowy i niwelującego jej skutki ex tunc, ma istotny charakter w związku ze spłacaniem przez nich kredytu.

Sąd Apelacyjny w pełni podzielił także ustalenia faktyczne i rozważania Sądu Okręgowego wskazujące na abuzywność zakwestionowanych przez powodów klauzu.

Nie budzi wątpliwości, że pozwany nie dopełnił ciążących na nim obowiązków informacyjnych wobec powodów. Nie sposób także zaakceptować tezy, jakoby sporne postanowienia umowne dotyczące mechanizmu indeksacji były uzgodnione indywidualnie przez strony. Okoliczność tego rodzaju, że konsument znał i rozumiał treść postanowienia oraz zgodził się na wprowadzenie go do umowy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, iż nie zostało ono indywidualnie uzgodnione. Apelujący nie zdołał podważyć obszernych, szeroko umotywowanych wywodów Sądu Okręgowego wskazujących na spełnienie przesłanek z art. 385 ¹ § 1 k.c., oznacza, że wskazane klauzule umowne są od początku dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorców, którzy mogli udzielić następczo świadomej
i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Powodowie takiej zgody jednak nie udzielili (vide: uchwała 7 s. SN z 7 maja 2021r., III CZP 6/21).

Zawarte w łączącej strony umowie postanowienia określające zasady przeliczenia spłacanych rat, pozwalają bankowi jednostronnie kształtować kurs waluty obcej. Postanowienia podobne do ocenianych w tej sprawie były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki SN: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 2 czerwca 2021 r.,
I (...) 55/21; z 27 lipca 2021 r., (...) 49/21, z 13 maja 2022 r., (...) 293/22 i (...) 405/22 ). Wyjaśniono już, że postanowienia umowy (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak
i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Sąd Okręgowy zasadnie uznał, że klauzula tego rodzaju, zawarta w łączącej strony umowie, ma charakter abuzywny, bowiem kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Sporne klauzule indeksacyjne określają główne świadczenia stron, co trafnie dostrzegł Sąd pierwszej instancji. Analiza tego zagadnienia przedstawiana w dorobku orzeczniczym Sądu Najwyższego wskazuje, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji, określają główne świadczenie kredytobiorcy (wyroki: z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18 i z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18, a także wyrok SN z 2 czerwca 2021 r., I (...) 55/21, LEX nr 3219740 i wyrok z 3 lutego 2022 r., (...) 975/22).

Podzielając stanowisko Sądu Okręgowego w zakresie wskazującym na abuzywność zawartych w umowie klauzul waloryzacyjnych, należało także zgodzić się z tym Sądem
w zakresie, w jakim uznał, że po wyeliminowaniu tych klauzul nie jest możliwe dalsze obowiązywanie umowy.

Stanowisko Sądu pierwszej instancji jest zbieżne ze stanowiskiem zajętym przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który uznaje, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe
z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki (...) z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r.,
w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43). Zdaniem Trybunału, reguła ta jest aktualna zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do wyeliminowania ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty i stanowi istotę tej umowy (por. wyrok z dnia
3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...), pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust.
1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45). Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) – (tak w wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 oraz wyroku SN z 3 lutego 2022 r, (...) 975/22).

Sąd Okręgowy słusznie zatem uznał, że nie istnieje możliwość utrzymania
w mocy umowy stron, z której, ze względu na ich abuzywność wyeliminowano postanowienia określające główne świadczenia stron. Na skutek tych postanowień doszło
do zakłócenia równowagi kontraktowej i uprzywilejowania Banku poprzez przerzucenie całego ryzyka kursowego na kredytobiorcę. Doszło w ten sposób do naruszenia zasady lojalności i uczciwego obrotu. Zasadnym zatem było stwierdzenie nieważności całej umowy.

Gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ wciąż byliby oni skłonni do stosowania rzeczonych warunków ze świadomością, że nawet gdyby miały one zostać unieważnione, to umowa może jednak zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców (wyrok B. E. de C., pkt 69).

W rozpoznawanej sprawie nie można zastosować przepisu art. 358 § 1 i 2 k.c. Przede wszystkim art. 358 § 2 k.c. nie obowiązywał w chwili zawierania przez strony umowy (zaczął obowiązywać od 24 stycznia 2009 roku), co także - z uwagi na treść art. XXVI-LXIV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 94) - wyklucza jego zastosowanie. Trzeba bowiem zauważyć, że zgodnie z wyrażoną tam zasadą generalną do stosunków prawnych powstałych przed wejściem w życie aktu prawnego stosuje się prawo dotychczasowe, chyba że kolejne przepisy stanowią inaczej. Ponadto przepis
art. 358 § 2 k.c. jest przepisem o charakterze ogólnym, a nie dyspozytywnym, co w oparciu
o powołany powyżej wyrok (...) w sprawie C-260/18 (D.) wyklucza możliwość jego zastosowania. Nie powinien on zatem być używany dowolnie przez sądy w sprawach kredytów frankowych. Niewątpliwie, także z uwagi na fakt, iż wyeliminowane postanowienia abuzywne miały charakter rozrachunkowy, brak jest podstaw do stosowania w ich miejsce regulacji dotyczącej ustalenia kursu waluty obcej w przypadku spełnienia świadczenia
w walucie polskiej. Nie można bowiem pominąć, że art. 358 § 2 k.c. odnosi się
do zobowiązań, których przedmiotem jest suma w walucie obcej, a nie do klauzul waloryzacyjnych (a zatem zobowiązań, dla których waluta obca pełni jedynie funkcję miernika świadczenia, które jest spełniane w walucie polskiej). W przypadku kredytów indeksowanych (a więc takich, z jakim mamy do czynienia w niniejszym przypadku) waluta obca stanowi jedynie wyżej wspomniany miernik świadczenia spełnianego w walucie polskiej. Uznać zatem należy, że niedopuszczalne było zastępowanie przez Sądy wyeliminowanego abuzywnego postanowienia umowy innym mechanizmem wyliczenia kwoty raty kapitałowo-odsetkowej. Żaden bowiem przepis prawa, w tym art. 385 ¹ i 358 § 2 k.c., nie daje podstaw do zastąpienia klauzuli abuzywnej innym postanowieniem. Uzupełnienie luk po wyeliminowaniu takiej klauzuli stanowiłoby bowiem zbyt daleko idącą modyfikację umowy w celu ratowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy stosującego niedozwolone postanowienie umowne.

Podstaw do uzupełnienia treści umowy po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień nie mogą też stanowić przepisy art. 56 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 354 k.c. Przepisy te nie kreują bowiem żadnych norm dyspozytywnych, które mogłyby zastąpić kwestionowane klauzule (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 grudnia 2017 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 447/17). Nadto ich ewentualne zastosowanie, wbrew woli konsumenta, doprowadzić mogłoby do zniweczenia długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13, tj. zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami,
co byłoby działaniem niedopuszczalnym (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 czerwca 2012 r. C-618/10).

Warto również zauważyć, że w sprawie C -19/20, Trybunał odpowiadając na pytanie czwarte w ramach pytania prejudycjalnego wyjaśnił, że Dyrektywa 93/13 nie rozstrzyga, jakie są dalsze konsekwencje bezskuteczności abuzywnych postanowień. O tym czy obowiązywanie umowy, bez abuzywnych postanowień jest możliwe decydują przepisy prawa krajowego. Dyrektywa 93/13 wymaga jedynie, aby kwestia ta rozstrzygnięta została przez sąd krajowy z urzędu, w oparciu o przepisy prawa krajowego, stosując obiektywne podejście. Prawo krajowe decydują również o tym, czy gdy byt prawny umowy, bez abuzywnych postanowień jest obiektywnie niemożliwy sąd deklaratoryjnie stwierdza jej nieważność
ab initio czy konstytutywnie unieważnia ze skutkiem ex tunc. Jak zauważył (...) pytanie czwarte dotyczyło tego czy „unieważnienie” umowy z powodu stwierdzenia abuzywności jednego z jej postanowień jest przewidzianą dyrektywie 93/13 sankcją wynikającą
z orzeczenia sądowego wydanego na wyraźne żądanie konsumenta i powoduje powstanie roszczeń konsumenta o zwrot nienależnie pobranych przez przedsiębiorcę świadczeń,
czy też jest to skutek powstający z mocy prawa, niezależnie od woli tego konsumenta, którego roszczenia o zwrot nienależnych świadczeń powstały w chwili gdy świadczenia te zostały spełnione.

Tak więc sankcją przewidzianą w dyrektywie 93/13 (art. 6) jest brak związania, z mocy prawa abuzywnymi postanowieniami (bezskuteczność ex lege). (...) wielokrotnie wyjaśniał, że sądy krajowe zobowiązane są z urzędu badać abuzywność postanowień umowy (C-40/08, A. pkt 32; C 453/10, P., pkt 30). Sądy krajowe nie są przy tym uprawnione do dokonywania jakichkolwiek modyfikacji abuzywnych postanowień, a w tym redukcji utrzymującej skuteczność lub zastąpienia innymi (C-618/10, J. C. pkt 65; C-488/11 D. F. B. pkt 57). Wyjątkiem jest możliwość zastąpienia abuzywnego przepisem dyspozytywnym, za zgodą konsumenta w celu uchronienia go przed negatywnymi skutkami nieważności umowy (C-260/18, D. pkt.48, 55). Umowa powinna co do zasady wiązać dalej, bez jakichkolwiek zmian innych niż, eliminacja nieuczciwego postanowienia (C-19/20 (...) pkt 83; C 118/17 D., pkt 40, 51; C 70/17 i C 179/17 B., pkt 57), chyba że jest to w świetle przepisów prawa krajowego obiektywnie niemożliwe. Dyrektywa nie określa kryteriów od których zależy możliwość dalszego obowiązywania umowy, pozostawiając tą kwestię prawu krajowemu. (C-19/20 (...) SA pkt 84; C-260/18, D. pkt. 40; C 453/10, P., pkt 32). W świetle przepisów dyrektywy i orzecznictwa (...) nieważność umowy jest „ostatecznością” jedynie w tym sensie, że dochodzi do niej dopiero wówczas gdy obowiązywanie umowy jest ze względów prawnych obiektywnie niemożliwe (C-19/20 (...) pkt 85). Obiektywny charakter możliwości obowiązywania umowy oznacza, że decydującego znaczenia nie ma dla niej wola stron. Wola konsumenta ma takie jedynie znaczenie, że konsument wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W braku zgody konsumenta na taką modyfikację umowy sąd stwierdza jej nieważność.

Nieważność umowy nie jest zatem – jak zauważył (...) sankcją przewiedzianą
w dyrektywie 93/13, lecz może być wynikającym z przepisów prawa krajowego, konsekwencją zastosowania przewidzianej w dyrektywie sankcji bezskuteczności abuzywnego postanowienia (pkt 86 wyroku). Sąd nie stwierdza nieważności umowy dlatego, że takie jest żądanie konsument, ani też sformułowanie przez konsumenta wyraźnego żądania nie konieczne do stwierdzenia przez sąd nieważności umowy, gdyż wynika ona
z obiektywnego zastosowania przez sąd, wynikających z prawa krajowego kryteriów ważności umowy (C-19/20 (...) SA pkt 89). W świetle przepisów polskiego prawa cywilnego, nieważność umowy, na skutek obiektywnego braku możliwości jej obowiązywania bez abuzywnych postanowień, ze względów prawnych odpowiada nieważności bezwzględnej ab initio, którą sąd stwierdza deklaratoryjnie z urzędu. Konstytutywny charakter ma natomiast zgoda konsumenta na uzupełnienie luk w umowie po abuzywnych postanowieniach. Dyrektywa nie rozstrzyga również kwestii związanych
z przedawnieniem roszczeń stron, nieważnej w następstwie abuzywności zamieszonych
w niej postanowień. Wymaga jedynie aby terminy te nie umożliwiały konsumentom skorzystanie z wynikającej z niej ochrony (pkt 88, wyroku).

Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 65 § 1 i § 2 k.c. w.zw z art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez błędną wykładnię zarzutu potrącenia.

W przedmiotowej sprawie najistotniejszym zagadnieniem jakie należało rozstrzygnąć była kwestia skuteczności złożonego przez pozwanego zarzutu potrącenia. Pozwany był dość zapobiegliwy, bowiem odpis odpowiedzi na pozew został doręczony bezpośrednio powodom, aby ustrzec się przed zarzutem, że mógł zostać skierowany do pełnomocnika, który nie posiadał pełnomocnictwa materialnoprawnego do odbierania tego rodzaju oświadczeń.
Sąd Apelacyjny nie wyklucza możliwości złożenia zarzutów potrącenia w odpowiedzi na pozew, co także może skutkować uznaniem, że z chwilą doręczenia odpisu odpowiedzi na pozew roszczenie zostało postawione w stan wymagalności. Można bowiem zakładać, że nawet w tego rodzaju sprawach wierzyciel w istocie nie jest zainteresowany tym, aby dłużnik (kredytobiorca) rzeczywiście zapłacił na jego rzecz tę kwotę, jednakże aby doszło
do postawienia wierzytelności w stan wymagalności, muszą być spełnione odpowiednie warunki, które nie zostały przez pozwanego dochowane zważywszy na stanowisko procesowe pozwanego, kwestionujące istnienie wierzytelności powodów, jak i wierzytelności przedstawionej do potrącenia (vide k.66v). Nie można uznać, że w odpowiedzi na pozew, w której jednocześnie zgłoszono zarzut potrącenia, doszło do wezwania powodów
do zapłaty. Stanowisko pozwanego powinno wskazywać jednoznacznie na wolę uzyskania zaspokojenia – a to z odpowiedzi na pozew nie wynika. Nie można zatem uznać,
że w złożonym oświadczeniu o potrąceniu zawiera się wezwanie do zapłaty stanowiące warunek sine qua non wymagalności roszczenia banku, który z kolei jest jednym z warunków potrącenia.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację stosownie do art. 385 k.p.c., a o kosztach powstałych w obecnym stadium postępowania orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.).