Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Marek Kruszewski

Protokolant: Dominika Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2023 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa D. S. (1) i J. S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 14 czerwca 2022 r. sygn. akt I C 1403/19

I/ z apelacji powodów:

A/ zmienia pkt 1 zaskarżonego wyroku na następujący:

1/ zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. (1) i J. S. łącznie 135’429,62 zł (sto trzydzieści pięć tysięcy czterysta dwadzieścia dziewięć złotych sześćdziesiąt dwa grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 6 kwietnia 2019 roku do dnia zapłaty;

B/ zmienia pkt 2 zaskarżonego wyroku na następujące:

2a/ ustala nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...), zawartej 1 września 2008 roku między (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. oraz J. S. i D. K.,

2b/ zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. (1) i J. S. łącznie 33’793,07 zł (trzydzieści trzy tysiące siedemset dziewięćdziesiąt trzy złote siedem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 0,95 zł (dziewięćdziesiąt pięć groszy) od 21 sierpnia 2019 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 33’792,12 zł (trzydzieści trzy tysiące siedemset dziewięćdziesiąt dwa złote dwanaście groszy) od 11 kwietnia 2019 do dnia zapłaty,

2c/ zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. (1) i J. S. łącznie 35’954,40 CHF (trzydzieści pięć tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt cztery i 40/100 franków szwajcarskich) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 17 marca 2022 roku do dnia zapłaty,

2d/ oddala powództwo w zakresie odsetek w pozostałej części;

C/ zmienia pkt 3 zaskarżonego wyroku na następujący:

3/ zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. (1) i J. S. łącznie 6’874,00 zł (sześć tysięcy osiemset siedemdziesiąt cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II/ oddala apelację powodów w pozostałej części;

III/ oddala apelację pozwanego;

IV/ zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz D. S. (1) i J. S. łącznie 12’150,00 zł (dwanaście tysięcy sto pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia postanowienia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

I ACa 1675/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 14 czerwca 2022 roku Sąd Okręgowy w Łodzi:

1/ zasądził od pozwanej na rzecz powodów łącznie do ich wspólności majątkowej małżeńskiej 135.429,02 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 6 kwietnia 2019 roku do dnia zapłaty - tytułem nadpłat za okres od dnia 10 marca 2009 roku do dnia 11 lutego 2019 roku z uwagi na abuzywność klauzul umownych określających mechanizm waloryzacji świadczenia kredytobiorcy zawartych w umowie o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) nr (...) zawartej pomiędzy stronami 1 września 2008 roku;

2/ oddalił powództwo w pozostałej części;

3/ zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu.

Orzeczenie to było wynikiem następujących ustaleń Sądu a quo.

10 czerwca 2008 r. powodowie J. S. i D. K. (obecnie K.-S.) złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego (...) na kwotę 736.050,05 zł waloryzowanego kursem (...). Powodom zaoferowano kredyt waloryzowany kursem (...). Pracownik banku zapewniał powodów, że frank szwajcarski to waluta stabilna, natomiast nie przedstawiał historii kursu franka, symulacji spłaty, nie mówił o spreadzie. Powodowie nie negocjowali warunków umowy. Wniosek powodów został rozpatrzony pozytywnie.

1 września 2008 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...).

Na mocy powyższej umowy Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 751.050,05 złotych na okres 360 miesięcy, tj. od dnia 1 września 2008 r. do dnia 10 sierpnia 2038 r. (§ 1 ust. 2 i ust. 4). Powodowie zobowiązali się spłacić kredyt w równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 5).

Jako walutę waloryzacji kredytu określono frank szwajcarski (§ 1 ust. 3).

Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 29 sierpnia 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 374.327,17 CHF. Kwota niniejsza miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, mogła być różna od podanej w niniejszym punkcie (§ 1 ust. 3A).

Jako cel kredytu wskazano budownictwo mieszkaniowe (§ 1 ust. 1 i 1A).

W § 1 ust. 8 umowy ustalono, że oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosi 3,63%, marża Banku wynosi 0,85%. W okresie ubezpieczenia kredytu w (...) S.A. oprocentowanie kredytu ulegało podwyższeniu do 4,63%.

Oprocentowanie dla należności przeterminowanych w stosunku rocznym w dniu wydania decyzji kredytowej wynosiło 8,03%. (§ 1 ust 9).

Prawne zabezpieczenie kredytu stanowiły hipoteka kaucyjna na pierwszym miejscu do kwoty 788.603 zł ustanowiona na nieruchomości powodów, hipoteka kaucyjna na pierwszym miejscu do kwoty 11.265 zł ustanowiona na nieruchomości powodów w postaci garażu, hipoteka kaucyjna na pierwszym miejscu do kwoty 326.707 zł ustanowiona na nieruchomości powodów w postaci lokalu mieszkalnego. Zabezpieczenie kredytu stanowiło również ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A. na 36-miesięczny okres ubezpieczenia. Jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia Kredytobiorca zobowiązywał się do kontynuacji ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, przy czym ustalono, że łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu . Kredytobiorca upoważnił Bank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,50% kwoty objętej ubezpieczeniem tj. 485,10 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia. Zabezpieczenie stanowił również przelew praw z tytułu grupowego ubezpieczenia spłaty rat kredytu w zakresie poważnego zachorowania oraz pobytu w szpitalu (§ 3).

Stosownie do § 9 ust. 1 umowy, kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która w dniu wydania decyzji kredytowej ustalona była w wysokości 3,63% (§ 1 ust. 8). Wysokość tej stopy została ustalona jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 29 maja 2008 r. wynosząca 2,78%, powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę Banku w wysokości 0,85% (§ 9 ust. 2).

Zgodnie z § 10 ust. 5 umowy raty kapitałowo-odsetkowe miały być spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.

Wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującym na dzień i godzinę spłaty (§ 12 ust. 5).

W umowie ustalono, że kwota kredytu zostanie wypłacona powodom w trzech transzach w złotych na wskazany przez powodów rachunek bankowy (§ 5).

W § 10 ust. 1 umowy zapisano, że kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat. Harmonogram spłat kredytu stanowił załącznik nr 1 i integralną część umowy. Harmonogram spłat był sporządzany w (...) (§ 10 ust. 2). Raty kapitałowo-odsetkowe miały być płatne ostatniego dnia każdego miesiąca, z tym, że pierwsza rata kapitałowo-odsetkowa była płatna, po co najmniej 28 dniach od daty uruchomienia Kredytu, nie później jednak niż po 61 dniach od daty uruchomienia kredytu (§ 10 ust 3).

Z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności (...) z tytułu umowy kredytowej, mBank miał dokonywać przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa (§ 15 ust. 4)

W § 29 ust. 1 umowy Kredytobiorca oświadczył, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje oraz, że jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu. Kredytobiorca oświadczył także, że został dokładnie zapoznany z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązujących w (...) oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptuje (§ 29 ust. 2).

W § 1 ust. 3 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) wskazano, że kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę.

W § 23 ust. 2 i 3 wskazano, że wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo-odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych, ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty.

Zgodnie z § 26 ust. 2 wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej kredytu waloryzowanego, a także spłata przekraczająca wysokość raty kredytu przeliczana jest po kursie sprzedaży danej waluty, ogłaszanym na dzień spłaty.

Zgodnie z § 31 ust. 3 w przypadku kredytów złotowych waloryzowanych kursem waluty bankowy tytuł egzekucyjny wystawiany jest w złotych, po przeliczeniu wierzytelności MultiBanku na dzień sporządzania tytułu egzekucyjnego według średniego kursu danej waluty w tym dniu, według tabeli kursowej (...) Banku S.A.

23 września 2008 r. powodowie złożyli wnioski o odblokowanie środków 1 i 2 transzy kredytu tj. kwoty 383.025,03 zł i 92.006,26 zł tj. łącznie 475.031,29 zł. Kredyt został uruchomiony zgodnie z wnioskiem w dniu 24 września 2008 r. Na dzień uruchomienia kredytu kwota 475.031,29 zł stanowiła równowartość 235.443,74 CHF (kurs 2, (...)).

31 marca 2011 r. strony zawarły aneks do w/w umowy kredytu, który dotyczył zmniejszenia kwoty kredytu do wypłaconej kwoty 475.031,29 zł.

14 stycznia 2015 r. strony zawarły aneks do w/w umowy kredytu, pozwalający powodom na dokonywanie spłat w walucie franka szwajcarskiego.

Pismem z dnia 27 lutego 2019 r. powodowie złożyli do Banku reklamację, domagając się zapłaty kwoty 135.429,62 zł z uwagi na niedozwolone postanowienia zawarte w przedmiotowej umowie. Reklamacja powodów została rozpoznana negatywnie.

Pismem z dnia 28 lutego 2019 r. powodowie złożyli do Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, wnosząc o zapłatę kwoty 317.078,90 zł z tytułu nienależnie pobranych świadczeń wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 lutego 2019 r. do dnia zapłaty z uwagi na nieważność umowy kredyt, ewentualnie o zapłatę kwoty 135.429,62 zł z uwagi na abuzywność postanowień umownych. Do zawarcia ugody nie doszło.

Z tytułu w/w kredytu w okresie od 24 września 2008 r. do 15 lutego 2019 r. powodowie spłacili w poszczególnych miesiącach kwoty kapitału i odsetek wskazane w zaświadczeniu z dnia 18 lutego 2019 r.

W okresie od 10 marca 2009 r. do 12 stycznia 2015 roku powodowie spłacali kredyt w PLN, a od 10 lutego 2015 roku do 11 lutego 2019 roku – bezpośrednio w (...).

Pozwany Bank jest następcą prawnym banku, z którym powodowie zawarli przedmiotową umowę kredytową.

Kredytobiorcy powinni spłacić w okresie od 10.03.2009 r. do 11.02.2019 r. z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych kwotę 171.940,81 zł, z tytułu rat kapitałowych kwotę 132.075,32 zł, z tytułu rat odsetkowych 39.865,48 zł przy przyjęciu, że saldo początkowe nie uległo indeksacji do (...), kredyt był oprocentowany wg stawki i marży pozwanego Banku, kredyt podlegał spłacie zgodnie z treścią umowy z pominięciem klauzul indeksacyjnych. Różnica w kwotach faktycznie spłaconych wynosi z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych 136.133,23 zł, rat kapitałowych 111.199,79 zł, rat odsetkowych 24.933,43 zł. Oznacza to, że kredytobiorcy nadpłacili 137.562,53 zł.

Przy założeniu, że wysokość rat spłacanych przez powodów wyliczona jest w oparciu o średni kurs (...)/PLN Narodowego Banku Polskiego kredytobiorcy powinni spłacić z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych 301.803,52 zł, rat kapitałowych 239.293,22 zł, rat odsetkowych 62.510,30 zł. Różnica w kwotach faktycznie spłaconych wynosi z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych 6.270,52 zł, rat kapitałowych 3.981,90 zł, rat odsetkowych 2.288,62 zł. Oznacza to, że kredytobiorcy nadpłacili 6.270,52 zł.

Stosownie do wyliczeń biegłego w okresie od 10 marca 2009 roku do 11 lutego 2019 roku powodowie wpłacili na rzecz pozwanego 85.569,21 CHF, co według przeliczenia po kursie pozwanego (w okresie spłat w PLN) lub średnim kursie NBP (w okresie spłat w (...)) stanowiło łącznie 308.074,05 PLN.

Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę dokumentów nie powołanych w stanie faktycznym, uznając je za nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd ten pominął dowód z przesłuchania świadka D. S. (2) z uwagi na fakt, że świadek nie uczestniczył w podpisaniu przez powodów przedmiotowej umowy, a rozważania dotyczące ogólnych zagadnień związanych z tzw. kredytami frankowymi w żaden sposób nie przyczyniłyby się do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Przy tak ustalonych faktach Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Sąd ten podzielił pogląd, że postanowienia umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 1 września 2008 r., dotyczące mechanizmu waloryzacji, mają charakter abuzywny.

Odwołując się do treści art. 385 ¹ k.c. Sąd a quo przyjął, że przy stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umownych umowa nadal może wiązać strony w pozostałym zakresie, albo – o ile po stwierdzeniu abuzywności tych postanowień nie da się jej wykonać – umowa może być również uznana za nieważną.

Kompleksową regulację niedozwolonych postanowień umownych zawiera również dyrektywa Rady Wspólnot (...) 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29).

W niniejszej sprawie zastosowane w przedmiotowej umowie kredytu postanowienia statuujące mechanizm waloryzacji mają charakter abuzywny. Są to postanowienia odwołujące się do tabel kursowych pozwanego banku, w szczególności § 1 ust. 3A, § 10 ust. 5, § 12 ust. 5, § 15 ust. 4 umowy oraz § 1 ust. 3, § 23 ust. 2 i 3, § 26 ust. 2 i § 31 ust. 3 regulaminu.

Żadna z tych klauzul nie była indywidualnie uzgadniana z powodami, nie był przedmiotem negocjacji między stronami. Spełniona została zatem pierwsza z przesłanek abuzywności.

Co do drugiej przesłanki Sąd Okręgowy wskazał, że o ile sama waloryzacja niewątpliwie charakteryzuje istotę umowy o pożyczkę waloryzowaną, gdyż od tej waloryzacji zależą faktycznie prawa i obowiązki stron i wysokość ich świadczeń, to jednak sam mechanizm waloryzacyjny ma raczej charakter posiłkowy względem warunków definiujących taką umowę. Dlatego też Sąd ten uznał, że postanowienia dotyczące zastosowania konkretnego mechanizmu waloryzacyjnego (tj. odwołanie do tabel kursowych banku) nie stanowią głównego świadczenia umownego i mogą być badane w ramach oceny niedozwolonego charakteru postanowień umownych pod kątem rażącego naruszenia interesów konsumenta.

W dalszych wywodach Sąd a quo odniósł się do trzeciej przesłanka w postaci rażącego naruszenia interesów konsumenta konkludując, że w sprawach takich jak będąca przedmiotem rozstrzygnięcia również została ona spełniona. Zastrzeżenie przez bank możliwości samodzielnego ustalania kursu (...) narusza ewidentnie równowagę stron umowy. Niezależnie od tego, rażące naruszenie interesów konsumentów przejawia się w takiej konstrukcji postanowień umownych, które nie wprowadzały żadnych zabezpieczeń dla konsumentów przed wahaniami kursów walut (tutaj (...)). Bank, jako profesjonalista dysponował, a przynajmniej powinien dysponować szeroką wiedzą związaną z ryzykiem zmiany kursów walut i wpływem tej okoliczności na wysokość zobowiązań kredytobiorców. W konsekwencji, bank powinien wprowadzić do umowy zapisy zapobiegające negatywnym skutkom nadmiernych zmian kursowych. Tymczasem w przedmiotowej umowie takich „bezpieczników” nie ma. Bank zabezpieczył jedynie swoje interesy przed ewentualnym spadkiem kursów (...) poprzez zastrzeżenie w umowie odsetek, czy prowizji. Natomiast nie zabezpieczył konsumentów przed nieograniczonym wzrostem kursu (...), co ewidentnie narusza równowagę stron umowy, a w konsekwencji rażąco narusza interesy konsumentów.

Dlatego Sąd pierwszej instancji uznał, że postanowienia dotyczące mechanizmu waloryzacji poprzez odniesienie do tabel kursowych banku mają charakter abuzywny. Tym samym nie wiążą powodów od momentu zawarcia umowy.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Okręgowy dokonał przeliczenia kwot wpłaconych przez powodów wg kursu z daty uruchomienia kredytu tj. wg kursu 2,0176 PLN za 1 CHF (475.031,29 PLN = 235.443,74 CHF).

Odnosząc się w tym miejscu do zarzutu przedawnienia roszczenia powodów Sąd a quo odwołał się do treści art. 117 § 1 i 2 k.c., art. 118 k.c. (w brzmieniu nadanym art. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny) oraz przepisu art. 5 ust. 3 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), zgodnie z którym do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w przepisie art. 118 k.c. (…) stosuje się przepisy ustawy zmienianej (…) w brzmieniu dotychczasowym. Stąd też do roszczeń powodów w przedmiotowej sprawie zastosować należało przepis art. 118 k.c. w dotychczasowym brzmieniu.

Skutkowało to uznaniem, że roszczenie powodów ulega 10-letniemu przedawnieniu, co oznacza, że powodowie co do zasady nie mogliby żądać zapłaty kwot za okres ponad 10-letni przed wytoczeniem powództwa. Pozew został wniesiony w dniu 11 lipca 2019 r., a zatem świadczenia sprzed 11 lipca 2009 roku byłyby przedawnione. Niemniej jednak bieg przedawnienia został przerwany przez wniesienie w dniu 28 lutego 2019 r. wniosku o zawezwanie do próby ugodowej wraz z żądaniem zapłaty (k. 60-62), a zatem dopiero świadczenia sprzed 28 lutego 2009 roku byłyby przedawnione. Powodowie żądali zapłaty za okres od 10 marca 2009 r.

W okresie od 10 marca 2009 r. do 11 lutego 2019 r. wpłacili 85.569,21 CHF, co wg wyliczeń biegłego stanowiło 308.074,05 PLN (k. 426v.-431). Kwota 85.569,21 CHF wg przyjętego przez Sąd kursu tj. 1 CHF = 2,0176 PLN, stanowi 172.644,43 zł. Różnica między w/w kwotami wynosi zatem 135.429,62 zł, co stanowi nadpłatę powodów za w/w okres.

Reasumując w okresie objętym pozwem i nieprzedawnionym różnica między wpłatami dokonanymi przez powodów, a kwotą należną wg przyjętej przez Sąd pierwszej instancji koncepcji rozstrzygnięcia wynosi 135.429,62 zł i do takiej kwoty powództwo o zapłatę zasługiwało na uwzględnienie na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu – art. 410 w zw. z art. 405 k.c. Skoro bowiem pozwany w okresie objętym pozwem wykonywał umowę w oparciu o klauzule abuzywne, oznacza to, że w sposób nienależyty wykonywał zobowiązanie. Pozwany bowiem nienależycie określał wysokość rat kapitałowo-odsetkowych poprzez nienależyte przeliczanie rat na walutę polską, a w konsekwencji pobierał od powoda kwoty wyższe niż obliczone bez abuzywności klauzul. W pozostałym zakresie żądanie zostało oddalone jako bezpodstawne.

O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 k.c. zasądzając je zgodnie z żądaniem pozwu tj. od dnia 6 kwietnia 2019 r. tj. od dnia następnego po upływie okresu 30 dni od dnia udzielenia przez stronę pozwaną odpowiedzi na reklamację powodów.

Sąd a quo nie podzielił natomiast stanowiska powodów co do nieważności przedmiotowej umowy. Podstawą prawną powództwa o ustalenie nieważności umowy jest art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c., który odróżnia czynności prawne sprzeczne z ustawą od czynności mających na celu obejście ustawy, nie określając bliżej ani jednych ani drugich.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Sprzeczność z ustawą ma miejsce także wtedy, gdy wynika z właściwości lub z natury określonych przepisów, przy braku wyraźnego zakazu dokonywania czynności prawnej określonej treści. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźniej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania. Ocena ważności przedmiotowej umowy pod kątem jej zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego powinna być dokonana na datę zawarcia umowy.

W tym miejscu Sąd Okręgowy odwołał się do art. 69 i nast. Prawa bankowego definiujących umowę kredytu, i zaznaczył, że zmiana pierwotnej treści art. 69 polegająca na dodaniu art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 69 ust. 3 nie oznacza, że przed 26 sierpnia 2011 r. nie można było zawierać umów kredytu denominowanego, indeksowanego lub waloryzowanego do waluty obcej. Sama definicja umowy kredytu nie została zmieniona. Wprowadzono jedynie zapisy obligujące do wskazania w umowie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a), oraz zagwarantowano ustawowo możliwość spłaty tego rodzaju kredytu w walucie obcej (art. 69 ust. 3). Już sama treść nowelizacji wskazuje, że ustawodawca nie wprowadził do polskiego prawa umowy kredytu denominowanego i indeksowanego do waluty obcej, tylko określił dodatkowe wymagania co do treści zawieranych umów, oraz bez względu na ich treść wprowadził możliwość spłaty kredytu w walucie obcej. Polskie prawo bankowe zatem także przed datą 26 sierpnia 2011 r. nie zabraniało zawierania tego rodzaju umów.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że zmiana wysokości zobowiązania kredytobiorcy na przestrzeni czasu była wynikiem dozwolonej waloryzacji. Umowy przewidywały, w każdym kredycie waloryzowanym czy też indeksowanym, spłatę zaciągniętego kapitału kredytu z odsetkami, poprzez przeliczanie równowartości każdej raty w (...) i zapłatę w złotych polskich. Taki mechanizm spłaty kredytu jest co do zasady dopuszczalny w świetle prawa, co potwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 grudnia 1997 r. sygn. akt I CKN 558/97, publ. OSNC rok 1998, nr 7–8, poz. 112.

Wykorzystanie indeksacji nie narusza natury umowy kredytu, przepisów prawa bankowego, ani żadnych innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa krajowego i międzynarodowego i w ramach zasady swobody umów wyrażonej wart. 353 ¹ k.c. było to prawnie dozwolone.

Następnie Sąd a quo wyjaśnił, że przez sprzeczność z naturą stosunku prawnego w rozumieniu art. 58 k.c. rozumieć należy sprzeczność danego postanowienia umowy z nakazem respektowania przez strony tych elementów określonego stosunku umownego, których pominięcie lub modyfikacja prowadzić by musiały do zniekształcenia zakładanego modelu więzi prawnej związanej z danym typem umowy. Kredyt indeksowany do (...) w żaden sposób nie narusza tych zasad. Klauzula indeksacyjna nie zniekształca więzi prawnej wynikającej z umowy kredytu. Nie sposób zatem mówić o sprzeczności kredytu indeksowanego walutą obcą z naturą umowy kredytu.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy uznał, że treść przedmiotowej umowy nie stanowi obejście art. 69 prawa bankowego. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2004 r., sygn. akt I PK 42/04, Legalis nr 68830).

Sąd ten uznał też za niesłuszny zarzut, że sprzeczności spornych zapisów umowy z zasadami współżycia społecznego. Pojęcie zasad współżycia społecznego jest niedookreślone, zaś jego interpretacja pozostawiona ocenie sądu. Rozumieć je należy jako poczucie elementarnej sprawiedliwości oceniane na gruncie konkretnej sprawy pozwalające uchylić skutki formalnie zgodnej z prawem czynności, gdy jej wykonanie byłoby niemoralne bądź nieuczciwe. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodziłaby wówczas, gdyby strona pozwana w sposób naganny wprowadziła na rynek czynniki, które spowodowałyby wzrost kursu (...) w celu osiągnięcia własnych korzyści poza mechanizmami rynku ekonomicznego. Sprzeczność treści umowy z zasadami współżycia społecznego musiałaby istnieć w chwili zawierania umowy - tymczasem w tej dacie umowa była korzystna dla powodów.

W konkluzji Sąd pierwszej instancji stwierdził brak podstaw do uznania przedmiotowej umowy za nieważną w całości lub w części na podstawie art. 58 § 2 k.c., co skutkowało oddaleniem żądania ustalenia/stwierdzenia nieważności umowy w całości. Konsekwencją rozstrzygnięcia w tej materii było także oddalenie związanego z ustaleniem nieważności żądania zasądzenia wskazanej przez powodów kwoty pieniężnej.

Ponieważ Sąd a quo uwzględnił stanowisko powodów co do abuzywności klauzul, ale oddalił żądanie oparte na nieważności umowy, to uznał, że każda ze stron wygrała i przegrała proces w porównywalnym zakresie i zniósł między stronami koszty procesu na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelacje od tego wyroku wniosły obie strony.

Pozwany zaskarżył orzeczenie w części uwzględniającej powództwo oraz co do kosztów procesu, zarzucając rozstrzygnięciu:

1. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, tj.:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłową ocenę dowodu z zeznań świadka D. S. (2), i stwierdzenie, że dowód ten był nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy podczas gdy, jak przekonująco wyjaśnił świadek, opisany przez niego proces zawierał obowiązkowe elementy (m.in. informacja o ryzyku, przedstawienie oferty kredytu złotowego), których spełnianie Bank weryfikował, kontrolując swoich pracowników oraz przedstawicieli (pośredników), a powód nie wykazał w żaden sposób, że w jego przypadku miały miejsce jakiekolwiek odstępstwa od tej procedury, w szczególności nie może być uznany za wiarygodny w tym zakresie wyłącznie dowód z zeznań powoda, który ma charakter akcesoryjny, a ponadto świadek został powołany również na szereg innych tez, nie dotyczących obsługi Klientów, ale mających znaczący wpływ na ich indywidualną sytuację (obliczanie kursów w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku, finansowanie kredytów i koszty ponoszone przez Bank z tego tytułu), co miało wpływ na rozstrzygnięcie ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do nieprawidłowych ustaleń faktycznych opisanych poniżej, które doprowadziły Sąd I instancji przekonania o abuzywności spornych postanowień;

b) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodu z opinii biegłego sporządzonej w lutym 2021 roku, z której wynika, że gdyby kwota kredytu udzielonego na podstawie umowy i raty były przeliczane według kursu średniego NBP, to nadpłata wynosiłaby 6 270,52 zł, która to okoliczność, mając na uwadze wysokość udzielonego kredytu i okres kredytowania wprost wskazuje, że Bank nie ustalał kursów dowolnie, a kursy Banku były kursami rynkowymi i nie doszło do pokrzywdzenia powoda, tym bardziej w sposób rażący, co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ skutkowało uznaniem przez Sąd, że sporne postanowienia mają charakter abuzywny i nie wiążą stron,

c) naruszenie z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c., poprzez oparcie ustaleń faktycznych na zeznaniach powoda w zakresie, w jakim były one niewiarygodne i sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz były sprzeczne z treścią zeznaniami świadka, oraz dokumentacją kredytową i innymi dokumentami zgromadzonymi w sprawie, co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do nieprawidłowych ustaleń faktycznych opisanych poniżej, które doprowadziły Sąd I instancji przekonania o abuzywności spornych postanowień;

d) art. 227 k.p.c. w zw. z 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ § 1 k.p.c., poprzez błędną ocenę części dowodów z dokumentów i niepoczynienie na ich podstawie ustaleń faktycznych, co w szczególności dotyczy Pism Okólnych zmieniających Regulamin i zawierających projekty Aneksów do Umowy, Raportu UOKiK dotyczącego spreadów, Raportów Komisji Nadzoru Finansowego, Pisma Banku do Prezesa UOKiK, Ekspertyzy prof. A. R. „Tabela Kursowa (...) — metodyka oraz analiza porównawcza" (dowody załączone do odpowiedzi na pozew w formie papierowej oraz na płycie CD) oraz pliku „Korelacje - tabela", (zapisanego na załączonej do odpowiedzi na pozew płyty CD), mimo iż mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ dowodzą, że Bank nie mógł dowolnie kształtować publikowanych kursów (...)/PLN oraz w przedmiotowej sprawie nie doszło do spełnienia przesłanki braku zgodności z dobrymi obyczajami, a także nie doszło do spełnienia przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumenta, co z powołanych dokumentów wynika, a do czego Sąd I instancji się nie odniósł. Naruszenie to miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ oparcie ustaleń faktycznych na tych dowodach prowadziłoby do oceny, że sporne klauzule nie są abuzywne,

e) art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw wyroku, w szczególności przez:

i. bezpodstawne przyjęcie, że Bank miał możliwość dowolnego, arbitralnego ustalania poziomu publikowanych kursów walutowych podczas gdy Umowa zawiera odesłanie do Tabeli Kursów Walut Obcych, publikowanej przez bank, która z definicji musi zawierać kursy na poziomie rynkowym. Stosunek prawny pomiędzy stronami (którego treść wyznacza nie tylko literalna treść umowy), na dzień zawarcia Umowy, przewidywał obowiązek ustalania kursów na poziomie rynkowym, a jego treść wykluczała dowolność ustalania kursów przez pozwanego. Podkreślić należy przede wszystkim, że samo odesłanie do tabeli kursowej publikowanej przez bank, przedsiębiorcę działającego na rynku regulowanym, publikującego kursy w oparciu o normę ustawową (art. 111 ust. 1 pkt. 4 Prawa Bankowego), podlegającego (również w zakresie publikowania kursów walut) nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego, eliminuje możliwość dowolnego ustalania kursów na potrzeby wykonania umowy. Niezależnie od powyższego, § 2 zmienionego Regulaminu przewidywał przesłanki ustalana kursów walut przez Bank (Dowód nr 7 załączony do odpowiedzi na pozew). Wykazana przez pozwanego okoliczność braku dowolności Banku w zakresie publikowania kursów walut stanowi dowód przemawiający za tezą, że Bank, w świetle kwestionowanych postanowień umowy, odsyłających to publikowanej na podstawie określonych przepisów prawa, ustalonych zwyczajów oraz zasad kontrolowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego, nie mógł ustalać świadczeń powoda w sposób dowolny, a umowa przewidywała mechanizm ustalenia wysokości świadczeń w przyszłości;

ii. bezpodstawne przyjęcie, że Bank nie pouczył powoda w należyty sposób o związanych z umową ryzykach, podczas gdy dokumentacja kredytowa zawiera oświadczenia Powoda złożone po przedstawieniu stosownych materiałów i pouczeń, a sama treść tych oświadczeń wskazuje na ryzyka związane z umową, w szczególności ryzyko kursowe (por. § 29 ust. 2 Umowy), a udzielanie szczegółowych pouczeń było obowiązkiem pracowników i przedstawicieli (pośredników) Banku, co przekazywano im na szkoleniach. Potwierdzają to zeznania świadka D. S. (2).

(00:08:10 — 00:12:00 nagranie protokołu rozprawy z dnia li. lutego 2020 roku)

(...). bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie podlegały indywidualnym negocjacjom, podczas gdy:

• powód, wypełniając wniosek kredytowy i wskazując kwotę kredytu, jednocześnie zawnioskował o kwotę w PLN oraz zaznaczył jako walutę kredytu (...) co oznacza, po pierwsze, że negocjowano z pewnością co najmniej te parametry kredytu, jak również, że to z warunków zawnioskowanych przez powoda (kwota w PLN — kredyt w (...)) wynikała konieczność wprowadzenia mechanizmu indeksacji (waloryzacji) do umowy;

• możliwe było zawarcie umowy bez spornych postanowień, powód miał zdolność kredytową dla zaciągnięcia zobowiązania w PLN (tj. bez klauzul waloryzacyjnych) i zaproponowano mu taką umowę (por. zeznania świadka);

• strony indywidualnie uzgodniły treść harmonogramu spłat, stanowiącego załącznik do umowy, w którym wskazana była wysokość kwoty kredytu oraz wartość rat wyrażona w walucie (...) rzeczywisty wpływ powoda wyrażał się w szczególności w wyborze dnia uruchomienia kredytu, co było równoznaczne z wyborem kursu zastosowanego do przeliczeń (por. § 7 ust. 8 Umowy),

iv. bezpodstawne pominięcie okoliczności związanych ze sposobem wykonywania spornej umowy, w tym zwłaszcza związanych ze stosowanymi przez Bank zasadami ustalania wysokości kursów (...) i ich relacji do kursów stosowanych przez inne Banki, podczas gdy powyższe okoliczności świadczyć mogą o występującym przy podpisywaniu spornej umowy zgodnym zamiarze stron, w tym zwłaszcza o sposobie rozumienia spornych zapisów umowy przez jej strony, zaś to właśnie przez pryzmat powyższych okoliczności winno dokonywać się wykładni postanowień umowy;

co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do bezpodstawnego wniosku, że sporne klauzule nie były indywidualnie uzgodnione oraz były niejednoznaczne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes powoda, w konsekwencji były abuzywne;

f) art. 316 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji rozstrzyganie o skutkach abuzywności wyłącznie na podstawie przepisów aktualnych na dzień zawarcia umowy, podczas gdy przy rozstrzyganiu o zasadności zwrotu spłaconych przez powoda rat, można zastosować art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy, co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ gdyby Sąd zastosował wskazany przepis postępowania, nie uwzględniłby roszczenia Powoda o zapłatę;

2. naruszeniu przepisów prawa materialnego, a to:

a) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. poprzez jego niezastosowanie i ocenę oświadczeń woli złożonych przez strony wyłącznie na podstawie literalnego brzmienia postanowień umowy, bez wzięcia pod uwagę okoliczności, w których zostały złożone, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów, jak również oparcie się na dosłownym brzmieniu umowy, bez uwzględnienia zgodnego zamiaru stron i celu umowy, a w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie, że umowa przewidywała możliwość dowolnego ustalania kursów na potrzeby wyliczenia wysokości rat kredytowych przez Bank;

b) art. 385 ¹ § 1 w zw. z § 3 k.c. przez błędną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. i niezastosowanie art. 385 ¹ § 3 k.c., i w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były indywidualnie uzgodnione, podczas gdy Powód miał rzeczywisty wpływ na postanowienia, w rozumieniu art. 385 ¹ § 3 k.c.;

c) art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia spełniają przesłanki abuzywności,

d) art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, poprzez ich niewłaściwa zastosowanie i stwierdzenie abuzywności spornych klauzul oraz konieczności uznania ich za niewiążące, podczas gdy sporne klauzule w kwestionowanym brzmieniu zostały już wyeliminowane ze stosunku prawnego zgodną wolą stron wyrażoną poprzez podpisanie stosownego Aneksu do umowy;

e) art. 3851 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że z powodu rzekomej abuzywności normy odsyłającej do Tabeli Kursów Walut Obcych pozwanego, dochodzi do wyeliminowania z treści umowy całości klauzul waloryzacyjny oraz w istocie przekształcenia kredytu z mocą wsteczną w złotowy, podczas gdy nawet gdyby stwierdzić bezskuteczność spornych klauzul w zakresie odesłania do Tabel Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku, umowa powinna obowiązywać pozostałym zakresie;

f) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 354 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej abuzywności spornych klauzul, kredyt powoda rzekomo należy de facto przekształcić z mocą wsteczną w kredyt złotowy oprocentowany w oparciu o stawkę LIBOR 3M dla (...), podczas gdy okoliczności, w których złożone zostały oświadczenia woli stron, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje pozwalają na wykonanie umowy również po usunięciu z niej odwołań do Tabeli Kursów Walut Obcych ( (...)) Banku — zobowiązania powinni zostać przeliczone po aktualnym na dzień danej operacji finansowej, rynkowym kursie (...)/PLN;

g) art. 56 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że, po ewentualnym stwierdzenie rzekomej abuzywności spornych klauzul, kredyt powoda rzekomo należy de facto przekształcić z mocą wsteczną w kredyt złotowy, oprocentowany w oparciu o stawkę LIBOR 3M dla (...), podczas gdy art. 56 k.c. stanowi właściwy przepis dyspozytywny przewidując, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone oraz wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Zatem zobowiązanie powinno zostać przeliczone po wynikającym z zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów, aktualnym na dzień przeliczenia, rynkowym kursie kupna (...) (takim jak konkretny kurs wskazany w (...) na daną historyczną datę);

h) art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 li 2011 r. zmieniającej ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984, dalej jako „ustawa antyspreadowa") poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej abuzywności spornych klauzul, kredyt powoda należy de facto przekształcić z mocą wsteczną w kredyt złotowy, oprocentowany w oparciu o stawkę LIBOR 3M dla (...);

i) naruszenie art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy, poprzez jego niezastosowanie przy rozstrzyganiu o skutkach rzekomej abuzywności spornych klauzul, podczas gdy możliwe jest zastosowanie na tej podstawie do przeliczeń kursu średniego NBP, po wyeliminowaniu z Umowy odesłania do kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku;

j) naruszenie art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (obecnie tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz.160), niezastosowanie przy rozstrzyganiu o skutkach rzekomej abuzywności spornych klauzul, podczas gdy możliwe jest zastosowanie analogii do przepisów Prawa wekslowego i zastosowanie na tej podstawie do przeliczeń kursu średniego NBP, po wyeliminowaniu z umowy odesłania do kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku;

k) na naruszenie art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (obecny tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 2027, dalej jako „ustawa o NBP") poprzez jego niezastosowanie przy rozstrzyganiu o skutkach rzekomej abuzywności spornych klauzul, podczas gdy możliwe jest na tej podstawie zastosowanie kursu średniego NBP do przeliczeń opisanych w umowie, po wyeliminowaniu z niej odesłania do kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku;

l) art. 405 k.c. i art. 410 § 2 k.c. przez ich bezpodstawne zastosowanie, ewentualnie art. 409 k.c. przez jego niezastosowanie i stwierdzenie, że Bank bezpodstawnie wzbogacił się kosztem powoda (co nie miało miejsca), jak również nie wzięcie pod uwagę, że Bank uzyskane kwoty zużył (w całości, a co najmniej w części, w jakiej służyły one pokryciu kosztów pozyskania kapitału przez Bank — tj. w zakresie rat kapitałowych oraz rat odsetkowych w części, w jakiej odpowiadały stawce bazowej LIBOR 3M dla (...);

m) art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. poprzez ich wadliwą wykładnię i zastosowanie oraz przyjęcie, że raty kredytu, płacone przez powoda, którym odpowiada zasądzona kwota (Sąd I instancji uznał, że powód ma prawo do zwrócenia mu całości spłaconych przez niego rat kredytu) rzekomo nie stanowią świadczeń okresowych i nie podlegają 3-letniemu terminowi przedawnienia, jak to podnosił pozwany zgłaszając zarzut przedawnienia;

n) na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że wskutek rzekomej abuzywności spornych postanowień, roszczenie główne o zapłatę jest powodowi należne w jakimkolwiek zakresie formułuję również zarzut naruszenia art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. przez zasądzenie odsetek począwszy od daty wcześniejszej, niż dzień wydania prawomocnego wyroku, podczas gdy nawet przy najbardziej niekorzystnej dla Pozwanego interpretacji tego aspektu należało przyjąć, że do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sporu Bank miał podstawy by przypuszczać, że nie jest w zwłoce.

W konsekwencji zgłoszonych zarzutów pozwany wniósł o:

1/ zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w zaskarżonej części, ewentualnie

2/ uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji,

3/ w każdym przypadku – zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje według norm.

Powodowie zaskarżyli wyrok w całości, zarzucając:

I/ naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj.:

1) art. 233 § 1 k.p.c., poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego polegającą na:

• pominięciu, że strona pozwana uchybiła spoczywającym na niej obowiązkom informacyjnym i nie poinformowała powodów o ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu indeksowanego kursem waluty (...) oraz o zasadach i powodach wprowadzenia do umowy kredytu mechanizmu indeksacji, co świadczy o sprzeczności umowy kredytu z zasadami współżycia społecznego;

• pominięciu, że strony umowy kredytu nie umawiały się, że strona pozwana będzie dokonywała w imieniu powodów transakcji wymiany waluty, co świadczy o sprzeczności umowy kredytu zawartej pomiędzy powodami a stroną pozwaną z istotą umowy kredytu, zasadami swobody umów i przepisami ustawy;

• pominięciu, że kwestionowana umowa kredytu nie zawierała wszystkich obligatoryjnych elementów wymaganych przez wskazane przepisy prawa bankowego, w szczególności zasad spłat kredytu, co świadczy o sprzeczności umowy kredytu z przepisami ustawy;

• przyjęciu, że istnienie w umowie kredytowej łączącej strony klauzul abuzywnych w postaci klauzuli indeksacyjnej nie skutkuje ustaleniem nieistnienia ww. stosunku prawnego,

• pominięciu przez Sąd, że skoro powodowie powzięli wiedzę na temat niedozwolonego charakteru postanowień umownych z dniem sporządzenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej i skierowanej równocześnie do strony pozwanej reklamacji, to najwcześniej w dacie ich sporządzenia rozpoczął bieg termin przedawnienia roszczeń powodów, w związku z czym roszczenia powodów dotyczące spłat dokonanych przed dniem 28 lutego 2009 r. również nie są przedawnione;

2) art. 233 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz art. 278 1 k.p.c. polegające na: dokonywaniu ustaleń w zakresie informacji niewymagających wiedzy specjalnej, tj. ustaleń w przedmiocie wysokości spłat dokonanych przez stronę powodową na rzecz strony pozwanej w okresie objętym żądaniem pozwu, tj. w okresie od dnia 10.03.2009 r. do dnia 11.02.2019 r. na podstawie dowodu z opinii biegłego, podczas gdy informacje te możliwe były do ustalenia na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, a konkretnie na podstawie zaświadczeń strony pozwanej, co skutkowało poczynieniem przez Sąd Okręgowy błędnych ustaleń w zakresie faktów i przyjęciem, że „stosownie do wyliczeń biegłego w okresie od 10 marca 2009 roku do 11 lutego 2019 roku powodowie wpłacili na rzecz pozwanego 85.569,21 CHF, co według przeliczenia po kursie pozwanego (w okresie spłat w PLN) lub średnim kursie NBP (w okresie spłat w (...)) stanowiło łącznie 308.074,05 PLN" podczas gdy zgodnie z zaświadczeniami strony pozwanej stanowiącymi załącznik do pozwu w okresie od dnia 10.03.2009r. do dnia 11.02.2019r. strona pozwana pobrała od powódki łącznie 169.222, 69 zł oraz 35.954,40 CHF, które to kwoty stanowiły przedmiot roszczenia głównego w kształcie zmodyfikowanym pismem procesowym z 2 marca 2022 r.;

3) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez dokonanie oceny kwestionowanej umowy z uwzględnieniem faktów niemających znaczenia dla rozstrzygnięcia i przyjęcie, że „sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodziłaby wówczas, gdyby strona pozwana w sposób naganny wprowadziła na rynek czynniki, które spowodowałyby wzrost kursu (...) w celu osiągnięcia własnych korzyści poza mechanizmami rynku ekonomicznego", mimo jednoczesnego zwrócenia przez Sąd Okręgowy uwagi, że ocena ważności przedmiotowej umowy pod kątem jej zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego powinna być dokonana na datę zawarcia umowy, co świadczy o wewnętrznej sprzeczności wnioskowania Sądu;

4) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. polegające na nierozpoznaniu wniosku dowodowego powodów sformułowanego w piśmie procesowym opatrzonym datą 18.11.2020 r., ponowionym w piśmie procesowym z dnia 31.03.2021 r., tj. wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w zmodyfikowanym kształcie i w konsekwencji nieustalenie faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (a konkretnie dla roszczenia ewentualnego), tj. nieustalenie wysokości nadpłaconych przez powodów na rzecz strony pozwanej rat kapitałowo - odsetkowych w okresie tożsamym z okresem dokonywania spłat w PLN, tj. od dnia 10.03.2009r. do dnia 12.01.2015r.

5) art. 100 k.p.c. polegające na wzajemnym zniesieniu kosztów procesu z uwagi na niezasadne przyjęcie, że każda ze stron wygrała i przegrała proces w porównywalnym zakresie, podczas gdy skoro roszczenie ewentualne powodów zostało uwzględnione przez Sąd niemalże w całości, powodów należy uznać za stronę, która niemalże w całości wygrała proces, tj. za stronę, która uległa tylko co do nieznacznej części swego żądania, co powinno skutkować zasądzeniem zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz strony powodowej od strony pozwanej w całości;

6) art. 186 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie kosztów postępowania o zawezwanie do próby ugodowej toczącego się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, I Wydział Cywilny pod sygn. akt. I Co 883/19, według norm prawem przepisanych, mimo stosowanego żądania złożonego przez powodów w treści pozwu;

II. Naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1) art. 385 ¹ § 1 i 2 KC w zw z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, poprzez ich błędną wykładnię, poczynioną w oderwaniu od ustalonego w sprawie stanu faktycznego oraz treści art. 58 k.c., skutkującą nieprawidłowym przyjęciem, że bezskuteczność postanowień umowy kredytu dotyczących indeksacji nie prowadzi do nieważności całej umowy kredytu i poprzez niezastosowanie sankcji w postaci eliminacji nieuczciwej klauzuli z treści umowy w całości, ze skutkiem ex tunc i ex lege, przy jednoczesnym braku podstaw dla zastępowania jej innymi przepisami, mimo prawidłowego uznania przez Sąd, że postanowienia umowne kształtujące prawa i obowiązki stron w zakresie spreadu i uzależnienia wysokości kursu wyłącznie od woli pozwanego za spełniające warunki nieuczciwych postanowień umownych, tym bardziej, iż powodowie nie wyrazili zgody na uzupełnienie treści zapisów abuzywnych;

2) art. 385 ¹ 1 k.c. poprzez jego niewłaściwą interpretację i uznanie, że tylko postanowienia dotyczące zastosowania konkretnego mechanizmu waloryzacyjnego (tj. odwołanie do tabel kursowych banku) nie stanowią głównego świadczenia umownego i mogą być badane w ramach oceny niedozwolonego charakteru postanowień umownych pod kątem abuzywności i w konsekwencji uznanie za abuzywne tylko postanowienia dotyczącego mechanizmu waloryzacji poprzez odniesienie do tabel kursowych banku, podczas gdy bezskuteczność postanowień abuzywnych powinna nastąpić w odniesieniu do całości postanowień, w oparciu o które strona pozwana dokonywała indeksacji kredytu powodów;

3) art. 353 ¹ k.c poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że wykorzystanie indeksacji nie narusza natury umowy kredytu, przepisów prawa bankowego, ani żadnych innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa krajowego i międzynarodowego i w ramach zasady swobody umów było to prawnie dozwolone, podczas gdy indeksacja kredytu stosowana w przypadku kredytu udzielonego powodom sprzeciwiała się naturze stosunku prawnego kredytu, przepisom ustawy prawo bankowe i zasadom współżycia społecznego i w konsekwencji niezastosowanie przepisów art. art. 58 § 1 k.c. oraz art. 58 § 2 k.c. w sytuacji, gdy istniały wszelkie przesłanki do ich zastosowania oraz zaniechanie uznania umowy kredytu za nieważną w całości;

4) art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, w której istniały wszelkie przesłanki do ich zastosowania, skutkujące nieprawidłowym przyjęciem, iż:

• umowa zawiera wszystkie obligatoryjne elementy wymagane przez wskazane przepisy prawa bankowego, podczas gdy umowa ta nie określała wysokości faktycznie zaciąganego przez powoda zobowiązania oraz zasad jego spłaty w sposób logicznie możliwy do zrozumienia i zaakceptowania dla umowy konsensualnej, nadto zastosowany w niej sposób waloryzacji powodował, że powodowie mogli być - i w okolicznościach sprawy byli - zobowiązani do zwrócenia bankowi kwoty innej niż kwota przekazanego im wcześniej kredytu wraz z odsetkami i prowizją, co doprowadziło do nieprawidłowego uznania, że umowa kredytowa ta jest ważna;

• umowa nie jest sprzeczna z ustawą podczas gdy umowa ta stanowiła źródło przyznanego sobie przez stronę pozwaną uprawnienia do pobierania kosztem powodów świadczeń niestanowiących odsetek ani prowizji w rozumieniu przepisów ustawy prawo bankowe, w warunkach nieuzasadniających pobieranie wynagrodzenia tytułem spreadu;

• umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy postanowienia umowy pozostawały w oczywistej opozycji do zasad współżycia społecznego, z uwagi na wprowadzenie rażącej dysproporcji praw i obowiązków stron umowy oraz uzależnienie świadczeń jednej ze stron umowy od arbitralnych decyzji drugiej ze stron umowy, które to nieprawidłowe wnioski Sądu Okręgowego były wynikiem uwzględnienia przez Sąd przy ocenie umowy kredytu czynności zaistniałych po dacie jej zawarcia, w sytuacji gdy sposób wykonywania umowy kredytu jest okolicznością niemającą znaczenia dla oceny tych postanowień;

5) art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, w której istniały wszelkie przesłanki do ich zastosowania, skutkujące nieprawidłowym przyjęciem, że klauzule indeksacyjne nie stanowią głównych świadczeń stron (jakkolwiek wyrażonych w sposób niejednoznaczny) mimo, iż określają one zasady spłaty kredytu, co w konsekwencji winno być równoznaczne z uznaniem ich jako niezbędnych dla umowy kredytu indeksowanego i upadkiem umowy w całości w razie wykluczenia tego typu klauzul z umowy na skutek ich abuzywności;

6) art. 118 k.c. (w brzmieniu nadanym art. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny) w zw. z art. 5 ust. 3 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw poprzez dokonanie ich błędnej wykładni i pominięcie, że początek biegu terminu przedawnienia roszczeń powodów o zapłatę nastąpił z dniem powzięcia przez powodów wiedzy o niedozwolonym charakterze postanowień umowy kredytu, w związku z czym roszczenia powodów nie są przedawnione.

Mając na uwadze powyższe wnoszę o:

I. zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie żądań głównych pozwu w całości tj.:

1) zasądzenie od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwoty 169.222,69 zł tytułem zwrotu nienależnych świadczeń pobranych przez pozwaną od strony powodowej w walucie polskiej w okresie od 10.03.2009r. do 11.02.2019r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

• od kwoty 135.429,62 zł od dnia 703.2019 r. do dnia zapłaty;

• od kwoty 0,95 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty;

• od kwoty 33.792,12 zł od dnia 11.04.2019 r. do dnia zapłaty;

2) zasądzenie od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwoty 35.954,40 CHF tytułem zwrotu nienależnych świadczeń pobranych przez pozwaną od strony powodowej bezpośrednio w walucie indeksacji w okresie od 10.02.2015r. do 11.02.2019r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 11.04.2019 r. do dnia zapłaty;

3) ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych MultiPlan waloryzowany kursem (...) z dnia 01.09.2008r.

4) zasądzenie od pozwanego łącznie na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem I instancji, a ponadto zwrotu kosztów postępowania o zawezwanie do próby ugodowej toczącego się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, 1 Wydział Cywilny pod sygn. akt. I Co 883/19, według norm prawem przepisanych;

II. zasądzenie od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm prawem przepisanych:

ewentualnie, w przypadku stwierdzenia przez Sąd odwoławczy zaistnienia po temu przesłanek, powodowie wnieśli o:

I. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji;

II. pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji powodów i zasądzenie od nich na rzecz Banku kosztów postępowania apelacyjnego.

W piśmie, które wpłynęło do Sądu 17 października 2022 roku strona pozwana zgłosiła ponadto zarzut zatrzymania kwoty 814’000,00 zł do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego w wysokości 475’031,29 zł spełnionego w wykonaniu spornej umowy, na wypadek uznania przez Sąd Apelacyjny, że umowa zawarta przez strony jest nieważna i zasądzenia kwoty dochodzonej przez powodów na tej podstawie.

Powodowie wnieśli o nieuwzględnienie tego zarzutu.

Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił następujące fakty:

Żądanie niezwłocznego zaspokojenia roszczenia, zawarte w skierowanym do pozwanego piśmie z 27 lutego 2019 roku, dotyczyło kwoty nienależnie pobranej od konsumentów w okresie od 10 marca 2009 roku do 11 lutego 2019 roku w związku z zawarciem w treści umowy z 1 września 2008 roku klauzul niedozwolonych. Powodowie zażądali spełnienia świadczenia w terminie 30 dni od otrzymania wezwania.

(reklamacja – k 54-57)

Odpowiedź odmowna Banku na ww. pismo opatrzona została datą 6 marca 2019 roku.

(pismo – k 58-59)

Wniosek o zawezwania do próby ugodowej sporządzony został przez zawodowego pełnomocnika, który reprezentował powodów na posiedzeniu odbytym przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w sprawie I Co 883/19 10 kwietnia 2019 roku. Do wniosku załączono dowód uiszczenia opłaty.

(wniosek – k 60-62, kopia protokołu – k 63)

Pozew w tej sprawie doręczono pozwanemu 21 sierpnia 2023 roku, natomiast pismo powodów modyfikujące powództwo do kształtu ostatecznego zostało doręczone 16 marca 2022 roku.

(dowody doręczenia – k. 86, 509)

W okresie od 10 marca 2009 roku do 12 stycznia 2015 roku, w ramach wykonywania przedmiotowej umowy powodowie wpłacili 169’222,69 złotych. Od 10 lutego 2015 roku spłaty były dokonywane w walucie waloryzacji i do 11 lutego 2019 roku wyniosły 35’954,40 franków szwajcarskich.

(zaświadczenie – k. 51-53)

W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny akceptuje ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji.

Rozważania prawne:

Analizę wniesionych środków odwoławczych należy rozpocząć od apelacji pozwanego ze względu na charakter podniesionych zarzutów, ponieważ ewentualne uwzględnienie tej ich części, która odnosi się do oceny niektórych postanowień umowy jako niedozwolonych skutkowałaby całkowity zniweczeniem zasadności roszczeń powodów dochodzonych w tym procesie.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w odniesieniu do oceny zeznań świadka D. S. (2) jest o tyle niezasadny, że świadek ten posiadał jedyni wiedzę na temat procedur obowiązujących w banku oraz zasad ich wdrażania, a więc o tym jak być powinno, a nie jak było w indywidualnym przypadku. Nie mając kontaktu z powodami w procesie zawierania umowy nie mógł zatem posiadać wiedzy, czy procedury te zostały zastosowane. Natomiast z samego faktu ich istnienia nie wynika domniemanie, że nie było żadnych odstępstw skutkujące przerzuceniem na powodów ciężaru udowodnienia tezy przeciwnej. Z kolei wiedza świadka na temat sposobu kształtowania kursów walut obcych w tabeli sporządzanej przez bank, finansowania kredytów i kosztów ponoszonych w związku z tym przez pozwanego dotyczy okoliczności irrelewantnych dla rozstrzygnięcia. Przedmiotem oceny sądu w tej sprawie jest bowiem treść zawartej umowy oraz dotyczące bezpośrednio konsumentów okoliczności jej zawarcia, a nie sposób, w jaki przedsiębiorca korzystał z uprawnień przyznanych w umowie, ani pozaumowne aspekty związane z funkcjonowaniem określonego produktu oferowanego przez Bank.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. odnoszący się do pominięcia jednego z elementów opinii biegłego zmierza w istocie swej do wykazania, że w procesie wykonywania umowy Bank nie nadużył swojego uprawnienia do kształtowania zobowiązania konsumentów. Jak wspomniano wcześniej, sposób wykonywania umowy nie ma jednak znaczenia dla oceny niedozwolonego charakteru jej postanowień.

Zarzut dotyczący uznania za wiarygodne zeznań strony powodowej jest niezasadny, ponieważ z przeciwstawionych im dokumentów nie wynika, aby w chwili zawarcia umowy konsumenci zostali w sposób rzetelny i wyczerpujący poinformowani o zasadach działania klauzuli waloryzacyjnej, ryzykach związanych z funkcjonowaniem mechanizmu waloryzacji w pespektywie wieloletniej, nie mówiąc już o sposobie kształtowania kursów walut w tabelach sporządzanych przez bank.

Dokumenty, na które powołuje się strona pozwana w kontekście zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., w części, w której wewnętrzne akty banku nie były elementem umowy zawartej przez strony i nie udowodniono, aby były znane powodom. Późniejsze, w stosunku do daty zawarcia umowy, zmiany regulaminu nie mają znaczenia dla oceny umowy dokonywanej na chwilę jej zawarcia. Natomiast pozostałe dokumenty dotyczą sposobu korzystania przez Bank z przyznanych w umowie uprawnień, co nie ma znaczenia z punku widzenia art. 385 ¹ k.c.

Zarzut sprzecznego z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ustalenia, że Bank miał możliwość dowolnego kształtowania wysokości zobowiązania konsumentów jest chybiony, ponieważ odwołuje się do pozaumownych regulacji i zasad kształtowania kursów walut przez podmioty rynku finansowego. Pozwany zapomina przy tym, że nie są one na tyle ścisłe, aby uniemożliwić poszczególnym Bankom, czy szerzej – podmiotom posługującym się w obrocie kursami walut obcych, ustalanie tych kursów na różnym poziomie.

Zarzuty odnoszący się do bezpodstawnego przyjęcia, że sporne klauzule nie podlegały indywidualnym negocjacjom jest wręcz niezrozumiały. Fakt, że powodowie mogli zaciągnąć zwykły kredyt złotowy i sami wybrali walutę waloryzacji ma się nijak do możliwości negocjowania kursu mającego zastosowanie na potrzeby zawartej umowy, czy chociażby zasad jego ustalania.

Zarzut naruszenia art. 316 k.p.c. podniesiony w związku z niezastosowaniem art. 385 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie wyrokowania jest niezasadny. W orzecznictwie wielokrotnie wyjaśniano, że art. 358 § 2 k.c. nie może mieć zastosowania do umów zawartych przed 10 września 2008 roku. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 roku w sprawie (...) 40/21). Powołując się na ten przepis pozwany pomija, że nie ma on charakteru samoistnego, ale jest dopełnieniem art. 358 § 1 k.c. i może mieć zastosowanie wyłącznie do sytuacji opisanych w jego hipotezie, a więc jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Przedmiotem zobowiązania banku nigdy nie była kwota wyrażona w walucie obcej (nic takiego nie wynika z umowy), ale określona suma w złotówkach, co a limine wyklucza zastosowanie § 2 przy przeliczeniu udzielonego kredytu. Także powodowie nie byli zobowiązani do świadczenia w walucie obcej. Z dalszej części art. 358 § 1 k.c. wynika uprawnienie dłużnika do wyboru możliwości spełnienia świadczenia w walucie polskiej, o ile przepis, orzeczenie lub umowa nie zastrzegają spełnienia świadczenia w walucie obcej. W przypadku kwestionowanej umowy, w dacie jej zawarcia zarówno Bank, jak i powodowie mieli obowiązek świadczenia w walucie polskiej bez możliwości wyboru innej waluty. Niezależnie od tego, zabieg polegający na zamianie niedozwolonych klauzul innymi postanowieniami, do czego sprowadziłoby się w istocie swej zastosowanie chociażby przez analogię art. 385 § 2 k.c., został uznany w orzecznictwie (...) za kolidujący z długoterminowym celem Dyrektywy 93/13.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 385 ¹ k.c. poprzez wadliwe uznanie, że sporne postanowienia umowne mają charakter klauzul abuzywnych.

Postanowienia analogiczne do ocenianych w tej sprawie były wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki SN z dnia: 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134; 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; 2 czerwca 2021 r., I (...) 55/21; 27 lipca 2021 r., (...) 49/21, z dnia 17 marca 2022 r. (...) 474/22). W orzeczeniach tych przesądzono, że takie klauzule mają charakter abuzywny, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku.

Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron. Takie uregulowanie umowne należy uznać za niedopuszczalne, niezależnie od tego, czy swoboda przedsiębiorcy (banku) w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona, np. w razie wprowadzenia możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Kredytodawca musi obowiązkowo przedstawić kredytobiorcy możliwe zmiany kursów walut i realne ryzyko związane z zawarciem takiej umowy. Dla oceny niedozwolonego charakteru tego typu postanowień umownych nie ma znaczenia jak w praktyce kształtowany był przez Bank kurs waluty indeksacji. Ocena ta dokonywana jest bowiem w oparciu o treść umowy, a nie przez pryzmat tego, czy przedsiębiorca nadużywał wynikających z niej uprawnień. Podkreślenia wymaga, że niedozwolony charakter tzw. klauzul przeliczeniowych nie wynika z samego faktu stosowania kursów z tabel sporządzanych przez Bank (co znajduje uzasadnienie w art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego), ale z faktu, iż kryteria ustalania tych kursów nie zostały przez Bank wyjaśnione powodom, ani nie wskazano ich w treści umowy.

Należy w pełni podzielić argumentację Sądu a quo co do niedozwolonego charakteru większości kwestionowanych w pozwie klauzul. Z umowy wynika jedynie, że kursem mającym zastosowanie do przeliczenia jest kurs ustalany przez bank. Natomiast nie wskazano żadnych kryteriów jego ustalania. Nie wskazano również, czy zasady te mogą ulec zmianie w przyszłości czy pozostają takie same przez cały okres wykonywania umowy (tym bardziej, że nawet nie zakomunikowano ich konsumentowi w umowie). W toku tego procesu pozwany także nie przedstawił jakichkolwiek dowodów pozwalających na samodzielne (tzn. bez udziału pracowników banku zajmujących się ustalaniem kursów walut obcych) określenie chociażby w przybliżeniu kursu franka szwajcarskiego, jaki będzie obowiązywał w danym dniu, nie mówiąc o wykazaniu, że w dacie zawarcia umowy istniały jakieś wewnętrzne dokumenty wiążące pracowników banku, regulujące procedurę ustalania takich kursów np. poprzez określenie maksymalnego odstępstwa od kursu będącego punktem wyjścia.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd przedstawiony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku odnośnie do istnienia przesłanek niedozwolonego charakteru spornych klauzul, nie widząc potrzeby powielania argumentacji Sądu Okręgowego.

Oceny tej nie zmieniają akcentowane w apelacji okoliczności, rzekomo wadliwie pominięte przez Sąd Okręgowy, a mianowicie: otoczenie prawne istniejące w chwili zawierania umowy (brak obowiązku podawania szczegółowych informacji na temat ustalania kursów walutowych), powszechne zainteresowanie konsumentów tego rodzaju kredytami, wiedza posiadana przez powoda, podyplomowe wykształcenie powodów, brak możliwości stawiania prognoz co do tego jak będzie się kształtował kurs waluty, złożenie przez powodów oświadczeń o świadomości ryzyka kursowego.

Odnosząc się do powyższego, należy zgodzić się z pozwanym, że kursy walut istotnie są zmienne, a kierunek i zakres tych zmian bywają nieprzewidywalne. Rzecz właśnie w tym, że powszechnie wiadomym jest również, że banki (także pozwany) – zdając sobie zapewne sprawę z tego faktu – zapewniały swoich klientów o stabilności waluty szwajcarskiej a kredyty waloryzowane do walut obcych przedstawiały jako najkorzystniejsze i najlepiej dopasowane do potrzeb kredytobiorców, co skutkowało powszechnym zainteresowaniem kredytobiorców tego rodzaju kredytami.

Brak w dacie zawierania spornej umowy ustawowego obowiązku podawania szczegółowych informacji na temat ustalania kursów walutowych nie oznacza, że w analizowanym okresie w bankach nie obowiązywały jakiekolwiek standardy informacyjne. W szczególności nie oznacza, że banki były zwolnione od udzielania swoim klientom rzetelnych i uczciwych informacji na temat zarówno zalet, jak i wad oraz zagrożeń związanych z oferowanymi im produktami. Z kolei o znaczeniu prawnym złożonych przez powodów oświadczeń była już mowa we wcześniejszej części rozważań.

W tym miejscu wskazać należy, że Sąd Apelacyjny nie dostrzega abuzywnego charakteru jedynie w kwestionowanym przez powodów postanowieniu zawartym w § 1 pkt 3A umowy. Z jego treści wynika jedynie, że „kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 29 sierpnia 2008 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA wynosi 374.327,17 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w niniejszym punkcie.” Mając walor wyłącznie prezentacyjny, tak sformułowane postanowienie nie kształtuje praw ani obowiązków konsumenta. Z jego treści nie wynika bowiem, według jakiego kursu zostanie przeliczony kredyt w chwili jego wypłaty. Zatem postanowienie to nie podlega ocenie z punktu widzenia art. 385 ¹ i następnych k.c.

Co więcej, ani umowa, ani regulamin udzielania kredytów obowiązujący w chwili zawarcia umowy, nie zawierały jednoznacznego postanowienia, z którego wynikałoby, że w chwili uruchomienia kredytu Bank ma obowiązek zastosowania kursu walut z określonej tabeli aktualnej na określony dzień. Chodzi o klauzulę o treści analogicznej do § 23 ust. 2 Regulaminu i § 10 ust. 5 umowy, mających zastosowanie do przeliczenia rat kapitałowo-odsetkowych i kapitałowych spłacanych w złotówkach. Opierając się wyłącznie na treści tych dwóch dokumentów można wysnuć wniosek, że w tej kwestii przedsiębiorca ukształtował stosunek prawny w sposób pozostawiający mu całkowitą swobodę przy wyborze kursu waluty waloryzacji, według którego dokona przeliczenia kredytu w chwili jego wypłaty. Wadliwość ta implikuje dalsze konsekwencje. Umowa nie określa bowiem na jakiej podstawie i kiedy sporządzony zostanie harmonogram spłat wyrażony w walucie waloryzacji, zgodnie z zapisem § 10 ust. 2 umowy. Można jedynie domyślać się że punktem wyjścia do jego skonstruowania będzie wyliczona w sposób dowolny, bo nieuregulowany w umowie, równowartość kredytu wyrażona we frankach szwajcarskich. Zgodnie z § 10 ust. 1 umowy, dokument ten określa terminy spłat i kwotę spłaty (ściślej – równowartość spłaty wyrażoną w (...)), a więc istotne postanowienia umowy kredytu, o których mowa w art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo bankowe. Zatem już tylko z tego względu można uznać, że przedmiotowa umowa jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. ze względu na sprzeczność § 10 ust. 1 i 2 z ustawą. Pozbawiona tych dwóch elementów umowa nie zostałaby zawarta, ponieważ trudno wyobrazić sobie, aby przedsiębiorca udzielający kredytu określił jedynie końcową datę jego spłaty, bez uregulowania takich elementów jak wysokość poszczególnych rat, proporcje między częścią kapitałową i odsetkową każdej raty czy terminy ich spłat. W tej sytuacji nie jest możliwe uznanie, że umowa pozostaje w mocy co do pozostałej jej części na podstawie art. 58 § 3 k.c.

Skutkiem uznania pozostałych postanowień za niedozwolone nie jest wyeliminowanie z umowy mechanizmu waloryzacji. Sama waloryzacja nie miała cech abuzywności, ani nie była sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego. Po wyeliminowaniu spornych klauzul umowa zawarta przez strony nadal jest umową kredytu złotowego, w której wartość kapitału udostępnionego kredytobiorcom w złotówkach podlega przeliczeniu na walutę szwajcarską, według całkowicie nieuregulowanych kryteriów. Na tej podstawie, jak można się domyślać, powinien zostać sporządzony harmonogram spłat, w którym wysokość rat wyrażona jest w walucie szwajcarskiej, natomiast powodowie powinni dokonywać spłat w walucie polskiej w wysokości wynikającej z przeliczenia równowartości raty wyrażonej w walucie indeksacji na złotówki. Nawet, gdyby pominąć opisaną wyżej nieważność umowy należy uznać, że po wyeliminowaniu klauzul niedozwolonych umowa nie zawiera wskazania kursu, według którego należy przeliczyć kredyt na jego równowartość w walucie szwajcarskiej, ani podstaw pozwalających na obliczenie tego kursu. Nie jest także możliwe ustalenie według jakiego kursu należy przeliczyć raty kapitałowo-odsetkowe, wyrażone w walucie waloryzacji, ale spłacane w złotych polskich. Zatem już od samego początku umowa jest niewykonalna.

Zważywszy na to, że umowa jest niewykonalna od samego początku, za bezzasadny uznać trzeba zarzut wyartykułowany w apelacji pozwanego, zmierzający do wykazania możliwości dalszego trwania umowy, w tym możliwości wykonywania jej w walucie kredytu w oparciu o art. 358 § 2 k.c. W orzecznictwie wielokrotnie wyjaśniano, że art. 358 § 2 k.c. nie może mieć zastosowania do umów zawartych przed 10 września 2008 roku. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 roku w sprawie (...) 40/21). Powołując się na ten przepis pozwany pomija, że nie ma on charakteru samoistnego, ale jest dopełnieniem art. 358 § 1 k.c. i może mieć zastosowanie wyłącznie do sytuacji opisanych w jego hipotezie, a więc jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Przedmiotem zobowiązania banku nigdy nie była kwota wyrażona w walucie obcej (nic takiego nie wynika z umowy), ale określona suma w złotówkach, co a limine wyklucza zastosowanie § 2. Także powodowie nie byli zobowiązani do świadczenia w walucie obcej. Z dalszej części art. 358 § 1 k.c. wynika uprawnienie dłużnika do wyboru możliwości spełnienia świadczenia w walucie polskiej, o ile przepis, orzeczenie lub umowa nie zastrzegają spełnienia świadczenia w walucie obcej. W przypadku kwestionowanej umowy, zarówno bank, jak i powodowie mieli obowiązek świadczenia w walucie polskiej bez możliwości wyboru innej waluty.

Chybiony jest zarzut niezastosowania przez analogię art. 41 prawa wekslowego. Przede wszystkim, umowa stron nie została zawarta w walucie innej, niż krajowa. Poza tym przepis ten nie określa kursu, według którego należy przeliczyć na złotówki świadczenie wyrażone w walucie obcej, odsyłając w tym względzie do „zwyczajów miejsca płatności”. Dopiero w orzecznictwie ukształtowała się praktyka stosowania kursu NBP przy realizacji uprawnienia wynikającego z tego przepisu.

Zarzut naruszenia art. 24 ust. 3 ustawy o Narodowym Banku Polskim jest o tyle niezrozumiały, że przepis ten nie ma się nijak do rozstrzygania sporów cywilnych. Uprawnienie NBP do ogłaszania bieżących kursów walut obcych nie rodzi po stronie sądów obowiązku ich bezwzględnego stosowania do konwalidowania postanowień umownych dotkniętych abuzywnością.

Zarzut naruszenia art. 405 k.c. i art. 410 § 2 k.c. jest również niezasadny, o czym mowa będzie w dalszej części uzasadnienia poświęconej ocenie apelacji powodów.

Zarzut naruszenia art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. jest bezzasadny, ponieważ świadczenie nienależne, którego dochodzą powodowie w tej sprawie nie ma charakteru okresowego. Nawet w trakcie świadczenia, raty kapitałowo-odsetkowe, które złożyły się na owo świadczenie nienależne, nie były świadczeniami okresowymi, ale częściami jednego świadczenia. Poza tym, wbrew temu, co przyjął Sąd Okręgowy, początek biegu terminu przedawnienia nie przypada na dzień dokonania poszczególnych spłat. Zgodnie z dominującą w orzecznictwie koncepcją nie może on rozpocząć się wcześniej, niż w momencie, gdy konsument powziął wiadomość o niedopuszczalnym charakterze klauzul zawartych w umowie. W tej sprawie przejawem istnienia takiej świadomości po stronie powodów było skierowane do Banku pismo datowane 27 lutego 2019 roku.

Niezasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Przedmiotem powództwa jest świadczenie bezterminowe, zatem stosownie do art. 455 k.c. dłużnik popada w opóźnienie po wezwaniu do jego spełnienia.

Za zasadne należało uznać zarzuty dotyczące dokonanego przez Sąd pierwszej instancji przekształcenia przedmiotowego kredytu w złotowy oprocentowany według stawki LIBOR 3M. Taki sposób ukształtowania stosunku prawnego łączącego strony został uznany w orzecznictwie za niedopuszczalny. Nie ma to jednak znaczenia dla końcowego rozstrzygnięcia, ze względu na uznanie zasadności apelacji strony powodowej. Jedynie na marginesie warto odnotować, że motywy tego zabiegu wyłuszczone na stronie 10 i 11 uzasadnienia (k. 594 odwrót-595) są niezbyt jasne.

Apelacja powodów okazała się zasadna w przeważającej części.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest zasadny o tyle, że Sąd a quo nie poddał przedmiotowej umowy wnikliwej analizie, co skutkowało uznaniem, że nie jest ona sprzeczna z przepisami ustawy. Jak wskazano wcześniej, całkowity brak postanowień kształtujących prawa i obowiązki w zakresie sposobu przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji w chwili wypłaty, skutkuje uznaniem, że § 10 ust. 1 i 2 umowy są sprzeczne z art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo bankowe, a w konsekwencji cała umowa musi zostać uznana za nieważną.

Zasadny jest również zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego odnoszący się do oparcia ustaleń na abstrakcyjnych wyliczeniach opinii biegłego w sytuacji, gdy Sąd dysponował dokumentem wystawionym przez pozwanego, pozwalającym na dokładne wyliczenie wysokości spłat dokonanych przez konsumentów w okresie objętym pozwem, zarówno w walucie polskiej, jak i frankach szwajcarskich.

Powodowie zasadnie zarzucili też Sądowi pierwszej instancji, że dokonał oceny zgodności spornej umowy z zasadami współżycia społecznego odwołując się nie do treści umowy i okoliczności jej zawarcia, ale poprzez przykładowe wskazanie sprzecznych z zasadami współżycia społecznego działań przedsiębiorcy podejmowanych w trakcie wykonywania umowy. Tymczasem o nieważności/ bezskuteczności umowy, będącej następstwem zawarcia w niej klauzul niedozwolonych, nie może decydować ocena zachowania przedsiębiorcy po zawarciu umowy, w szczególności sposób korzystania przez niego z uprawnień nadanych abuzywnymi postanowieniami.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się zasadne w odniesieniu do skutków stwierdzonej prawidłowo przez Sąd a quo abuzywności klauzul przeliczeniowych. Jak wskazano to wcześniej, umowa (wraz z regulaminem) nie zawierała takiej klauzuli w odniesieniu do przeliczenia uruchomionego kredytu na walutę waloryzacji. Postanowieniem takim nie był w szczególności § 1 pkt 3A umowy. Zabrakło także postanowienia regulującego sposób tworzenia harmonogramu spłat, który określił zasady spłaty kredytu. W ocenie Sądu Apelacyjnego, spowodowało to sprzeczność § 10 ust. 1 i 2 umowy z art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo bankowe i w konsekwencji nieważności całej umowy.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił również, że po wyeliminowaniu postanowień odsyłających do kursów ustalanych przez Bank przy przeliczaniu rat kapitałowo-odsetkowych wyrażonych w walucie szwajcarskiej na walutę polską stosunek prawny łączący strony nadal pozostałby umową kredytu waloryzowanego. Problem polega na tym, że postanowień niewiążących konsumentów nie można zastąpić żądnymi innymi, zatem nie sposób określić jaka kwota w złotówkach stanowi wykonanie zobowiązania kredytobiorców. Tak ukształtowaną umowę należałoby uznać co najmniej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, bo niemożliwą do należytego wykonania przez konsumentów, co skutkuje jej nieważnością na podstawie art. 58 § 2 k.c.

Sąd ad quem nie podziela przy tym poglądu powodów jakoby wprowadzenie do umowy kredytu mechanizmu waloryzacji było sprzeczne z naturą tego stosunku prawnego i przez to naruszyło zasadę swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c.

Zasadny okazała się zarzut błędnego zastosowania art. 118 k.c. odnośnie przyjętego przez Sąd Okręgowy początku biegu terminu przedawnienia roszczeń powodów. Niemniej jednak jest on bezprzedmiotowy, ponieważ ze względu na ramy czasowe, którymi objęte było roszczenie, nie skutkował błędnym rozstrzygnięciem.

W konsekwencji zasadne okazało się żądanie ustalenia nieważności spornej umowy na podstawie art. 189 k.p.c. Interes prawny w uzyskaniu takiego rozstrzygnięcia wynika z faktu, że jedynie wyrok wprost odnoszący się w sentencji do przeciwstawnych stanowisk stron o ważności lub nieważności stosunku prawnego prowadzi do udzielenia odpowiedzi na pytanie czy umowa kredytowa wiąże powodów, a jeżeli tak, to w jakim zakresie i na jakich warunkach powinni ją wykonywać. Usunięcie wszelkich niepewności związanych z wykonywaniem świadczenia na rzecz banku (wysokości rat, sposobu rozliczenia kredytu) jest możliwe jedynie za pomocą powództwa o ustalenie. Dopóki strony wiąże umowa kredytowa, powodowie nie mogli domagać się przeliczenia kredytu na złotówki czy rozliczenia umowy, a jedynie ustalenie czy zaskarżona umowa jest nieważna (bezskuteczna), bądź określone postanowienia umowne nie wiążą stron, pozwoli na zaktualizowanie żądań. Ponadto, jeżeli kredytobiorca złożyłby wyłącznie pozew o zwrot wpłaconych dotąd nienależnie na rzecz pozwanego kwot, to kwestia ważności umowy stanowiłaby przedmiot rozważań Sądu wyłącznie w uzasadnieniu wyroku, a nie byłaby objęta jego sentencją. Wówczas mogłaby powstać wątpliwość co do dalszych zasad i formy spłaty kredytu w przyszłości. Sentencją wyroku objęte jest bowiem jedynie rozstrzygnięcie o żądaniach stron (art. 325 k.p.c.), którego faktyczne i prawne podstawy zawiera uzasadnienie. Wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki (tak wskazał Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, LEX nr 51062, w wyroku z 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00, LEX nr 55501 oraz w wyroku z 11 lutego 2021 r., (...) 20/21, LEX nr 3119575). Za posiadaniem interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytu przemawia ponadto fakt, iż wierzytelność Banku jest zabezpieczona hipoteką. Stosownie do art. 94 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 1984) wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki. Zatem dopiero stwierdzenie w sentencji wyroku, że umowa kredytu jest nieważna, może stanowić potwierdzenie wygaśnięcia takiej hipoteki. Wyrok ustalający może być podstawą wpisu w księdze wieczystej (podobnie uznał m.in. Sąd Najwyższy w uchwale z 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, OSNC 2015/2/15, w postanowieniach z dnia 19 lipca 2006 r., I CSK 151/06, LEX nr 1170208, z dnia 22 lutego 2007 r., III CSK 344/06, OSNC 2008, Nr 1, poz. 12). W związku z tym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma wątpliwości, że powodowie posiadają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w stwierdzeniu w sentencji wyroku nieważności umowy kredytu.

Konsekwencją uznania przedmiotowej umowy za nieważną jest potraktowanie świadczeń spełnionych w jej wykonaniu przez obie strony jako nienależnych. Z tej przyczyny bezzasadny jest zarzut pozwanego dotyczący naruszenia art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. oparty na twierdzeniu, że świadczenie powodów znajdowało podstawę w łączącej strony umowie kredytu. Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 29 lipca 2021 roku sygnatura akt I CSKP 146/21, zgodnie z którym w przypadku nienależnego świadczenia ogólne przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia wskazane w art. 405 k.c. muszą być spełnione, co dotyczy w szczególności wzbogacenia i zubożenia, jednakże należy rozumieć je specyficznie. Sam fakt spełnienia nienależnego świadczenia uzasadnia roszczenie kondykcyjne i nie zachodzi potrzeba badania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło przyjmującego świadczenie, jak również, czy majątek spełniającego świadczenie uległ zmniejszeniu. Uzyskanie nienależnego świadczenia wypełnia przesłankę wzbogacenia, a spełnienie tego świadczenia przesłankę zubożenia. Na akceptację zasługuje również pogląd wyrażony już we wcześniejszym orzecznictwie, że wskutek unieważnienia umowy powstają dwa odrębne roszczenia oparte na odmiennych podstawach faktycznych (nieważna umowa nie jest już ich podstawą) i wykluczone jest stosowanie tzw. teorii salda.

W tej sytuacji powodowie mogą zasadnie dochodzić zwrotu wszelkich świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego od 10 marca 2009 roku do 11 lutego 2019 roku. Jak wynika z ustaleń uzupełnionych przez Sąd Apelacyjny składają się na nie:

- 169.222,69 złotych,

- 35.954,40 CHF.

W zakresie należności wyrażonej w walucie polskiej zasadne są odsetki ustawowe za opóźnienie, na podstawie art. 481 § 1 k.c., przy czym:

- co do kwoty 135.429,62 zł pozwany popadł w opóźnienie od 6 kwietnia 2019 roku; decydujące znaczenie ma w tym względzie pismo powodów wystosowane do Banku, datowane na 27 lutego 2019 roku, w którym żądali spełnienia tej części świadczenia. Jednocześnie, w tym samy piśmie, na stronie 7 (k. 57) wierzyciele udzielili dłużnikowi terminu 30 dni do zaspokojenia. Powodowie nie przedstawili dowodu doręczenia tego pisma pozwanemu, zatem za datę dojścia oświadczenia do adresata można uznać widniejącą na odpowiedzi, tj. 6 marca 2019 roku. Od tego dnia należało obliczyć trzydziestodniowy termin do wykonania zobowiązania przez pozwanego, a nie jak postulowali powodowie – od dnia następnego po sporządzeniu odpowiedzi;

- co do kwoty 0,95 zł zasadne było żądanie odsetek od dnia doręczenia pozwu, ponieważ w tej części pozwany popadł w opóźnienie z chwilą doręczenia wezwania do próby ugodowej, co miało miejsce przed wytoczeniem powództwa;

- co do kwoty 33.792,12 zł odsetki należne są od dnia następnego po terminie posiedzenia ugodowego, ponieważ była ona objęta wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej, doręczonym przed tym terminem;

- co do kwoty 35.954,40 CHF odsetki należne są od dnia doręczenia odpisu pisma powodów zawierającego modyfikację powództwa, ponieważ było ono pierwszym wezwaniem do zwrotu świadczenia spełnionego w walucie szwajcarskiej (zawezwanie do próby ugodowej zawierało natomiast wezwanie do spełnienia jego równowartości w walucie polskiej).

W pozostałej części roszczenie o odsetki podlegało oddaleniu jako bezzasadne.

Z tych względów należało zmienić wyrok w pkt. 1 poprzez skorygowanie zasądzonej nim kwoty (zapewne w wyniku przeoczenia Sąd a quo zasądził 135.429,02 zł zamiast 135.429,62 zł) oraz wyeliminowanie nieadekwatnego do ostatecznego wyniku sprawy (w istocie także zbędnego) zapisu dotyczącego tytułu, z jakiego należność tę zasądzono, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Zmianie na tej samej podstawie procesowej podlegał pkt 2 zaskarżonego wyroku.

W części dotyczącej odsetek za okresy wcześniejsze, niż uwzględnione w rozstrzygnięciu, apelacja powodów podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Apelacja pozwanego została oddalona jako w całości bezzasadna, na podstawie art. 385 k.p.c.

Konsekwencją takiego rozstrzygnięcia była korekta orzeczenia o kosztach procesu. Ponieważ powództwo zostało uwzględnione w przeważającej części rozstrzygnięcie to oparto na art. 100 k.p.c. zdanie drugie. Na koszty należne stronie powodowej złożyły się opłata od pozwu – 1.000,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłata od pełnomocnictw. Ponadto Sąd uwzględnił koszty sądowego wezwania do ugody, na które złożyły się: opłata od wniosku w wysokości 200,00 zł wynikającej z § 19 ust. 3 pkt 3 uksc, oraz wynagrodzenie pełnomocnika zgodnie z § 8 ust. 1 pkt 3 powołanego rozporządzenia.

Wobec takiego wyniku postępowania apelacyjnego powodom należy się od pozwanego zwrot kosztów za ten etap na podstawie art. 100 k.p.c. zdanie drugie w odniesieniu do apelacji własnej, oraz na podstawie art. 98 k.p.c. w odniesieniu do apelacji pozwanego. W obu przypadkach należne było wynagrodzenie pełnomocnika na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia oraz na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia. Ponadto zwrotowi podlegała także opłata od apelacji wniesionej przez powodów.