Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Rzeźniowiecka

Sędziowie: SSA Mirosław Godlewski ( spr. ) SSA Anna Szczepaniak-Cicha

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Sztuka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2015 r. w Ł.

sprawy M. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł.

o ustalenie kapitału początkowego

na skutek apelacji M. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 9 kwietnia 2014 r., sygn. akt: IV U 1504/13,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Sieradzu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 688/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2014 roku Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie z odwołania M. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. z dnia 21 października 2013 roku Nr (...) oraz z dnia 25 października 2013 roku Nr (...)-2013 oddalił odwołania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zapadło na tle następujących ustaleń faktycznych:

M. P. złożył wniosek o ustalenie kapitału początkowego
oraz wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym z uwzględnieniem zarobków, jakie osiągnął w okresie zatrudnienia w (...)
w Z. na stanowisku kierownika zakładu usług elektrycznych na zryczałtowanym rozrachunku. Skarżący, od 5 września 1978 roku do 28 grudnia 1990 roku świadczył pracę we wskazanej Spółdzielni w pełnym wymiarze czasu, jako kierownik punktu instalatorskiego urządzeń elektrycznych. Zgodnie z umową, zobowiązany był do wnoszenia każdego miesiąca na rzecz Spółdzielni ryczałtu z wpływów za świadczone usługi. Wysokość ryczałtów nie była stała, ustalały je na określony czas strony umowy. Jak to przewidywała w § 4 umowa o pracę z kierującym zakładem usługowym na zryczałtowanym rozrachunku z 30 września 1978 roku, wysokość zarobku M. P. nie była ściśle określona ani też ograniczona, była zmienna. Dalsze postanowienia wskazanej umowy określały zasady uzyskiwania i podział zarobku. Na miesięczną kwotę ryczałtu, składał się miedzy innymi podatek od płac zryczałtowanego miesięcznego zarobku pracownika, i składki na ubezpieczenie społeczne ZUS. Wnioskodawca załączył do akt rentowych kopie niektórych tylko wyliczeń wysokości miesięcznego ryczałtu i rocznych planów usług. W większości są to dokumenty nieczytelne, bez oznaczenia okresów obowiązywania, dotyczące również innych pracowników, nie skarżącego. Pomimo zobowiązania nałożonego przez sąd, ubezpieczony nie był w stanie wskazać obowiązujących go miesięcznych ryczałtów za czas od 5 września 1978 roku do 28 grudnia 1990 roku.

Rozpoznając wnioski, do obliczenia wartości kapitału początkowego skarżącego Zakład uwzględnił 25 lat 2 miesiące okresów składkowych oraz 7 miesięcy okresów nieskładkowych. Zaś, do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego Zakład uwzględnił wynagrodzenie, które, stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych tj. z lat 1989-1998, ze wskaźnikiem wysokości kapitału początkowego wynoszącym 40,55%. Do ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy przyjęto podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 20 lat kalendarzowych tj. z lat 1973, 1976-1978, 1991-1992, 1994-2001, 2007-2012 ze wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru wynoszącym 56,56%. Podstawa wymiaru obliczona przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 56,56% przez kwotę bazową 3.080,84,-zł. wyniosła 1.742,52,-zł. Do ustalenia wysokości renty przyjęto 34 lata i 1 miesiąc okresów składkowych oraz 2 lata i 1 miesiąc okresów nieskładkowych. Wysokość renty
z tytułu częściowej niezdolności do pracy wyniosła ostatecznie 1 152,71 złote. Organ podniósł, że do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego i renty z tytułu niezdolności do pracy nie uwzględniono załączonych przez wnioskodawcę dokumentów wyliczających wysokość miesięcznego ryczałtu przypadającego na pracownika, bowiem nie są to dokumenty określone w przepisach § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno - rentowe.

W konsekwencji, decyzją z 25 października 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Odział w Ł. ustalił M. P. kapitał początkowy na 1 stycznia 1999 roku w wysokości 82 481,85 złotych oraz, decyzją z 21 października 2013 roku tenże organ przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 28 lipca 2013 roku do 31 sierpnia 2014 roku, w obu przypadkach, bez uwzględnienia wynagrodzenia za czas zatrudnienia w (...) w Z. od 5 września 1978 roku do 21 grudnia 1990 roku.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy uznał odwołanie M. P. za niezasadne.

W ocenie Sądu pierwszej instancji organ rentowy ustalił kapitał początkowy wnioskodawcy zgodnie z przepisami art. 174 ust. 3, art. 15 ust. 1 i 6, art. 6 oraz art. 7 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 roku, poz. 1440, ze zmianami). Sąd ten wskazał na formułę instytucji kapitału początkowego, która umożliwia odtworzenie okresów przebytych do dnia 31 grudnia 1998 roku Kapitał początkowy ustalany jest na dzień 1 stycznia 1999 roku i zapisywany na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Stanowi on kapitał wyjściowy, do którego doliczane są opłacane po tej dacie składki na ubezpieczenie emerytalne. Sąd Okręgowy podkreślił, że kwota kapitału początkowego uzależniona jest między innymi od długości okresów składkowych
i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 roku, podstawy wymiaru do ustalenia której przyjmowane jest wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne przed 1999 roku. Przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego na dzień 31 grudnia 1998 roku przyjmuje się udowodniony okres składkowy i nieskładkowy obliczony na zasadach analogicznych jak okresy składkowe i nieskładkowe wymagane do przyznania emerytury.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd pierwszej instancji uznał, że organ rentowy słusznie nie uwzględnił szczątkowych, nieczytelnych, pochodzących z niewiadomych okresów pracy w Spółdzielni dokumentów wyliczających wysokość miesięcznego ryczałtu przypadającego na pracownika. Argumentując swoją decyzję w tym zakresie Sąd podkreślił, że przedłożone przez ubezpieczonego dokumenty nie należą do katalogu środków dowodowych stwierdzających wysokość wynagrodzenia wymienionych w przepisach § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 roku w sprawie postępowania
o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412). Mając na uwadze wskazany wyżej przepis Rozporządzenia z dnia 11 października 2011 roku Sąd Okręgowy wywodził dalej, że zasady dowodzenia wysokości osiąganych zarobków dla celów świadczeń emerytalno-rentowych wykluczają inne - niż podane w nich sposoby. Podkreślił, że w pełni aprobuje stanowisko organu rentowego, zgodnie z którym przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań, które pozwalałyby na ustalenie wynagrodzenia, będącego bazą do wyliczenia podstawy wymiaru świadczenia, w sposób przybliżony lub prawdopodobny, do czego zmierza wnioskodawca wnoszą o ustalenie jego ryczałtów jedynie o powołane przepisy prawa. Obowiązek udowodnienia faktów spoczywa na osobie, która wywodzi z nich skutki prawne, stąd też na odwołującym ciążył obowiązek przedstawienia dowodów dla udowodnienia spornych okoliczności, czemu, w o0cenie Sądu Okręgowego, ubezpieczony nie podołał.

Uznając, że zaskarżone decyzje odpowiadają prawu Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił odwołania w myśl art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżył M. P. apelacją w całości, zarzucając naruszenie:

1.  art. 15 § 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego niezastosowanie i w konsekwencji nieuwzględnienie ryczałtów skarżącego z okresu zatrudnienia w (...) od 5 września 1978 roku do 21 grudnia 1990 roku;

2.  art. 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez nieuwzględnienie ryczałtów skarżącego z okresu zatrudnienia w (...) od 5 września 1978 roku do 21 grudnia 1990 roku;

3.  § 2 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 30 czerwca 1977 roku w sprawie obliczania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne oraz świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia w spółdzielczych zakładach usługowych (Dz.U Nr 23, poz. 99) przez jego niezastosowanie;

4.  § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 24 czerwca 1982 roku w sprawie obliczania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia w spółdzielczych zakładach usługowych (Dz.U. Nr 18, poz.144) przez jego niezastosowanie;

5.  § 7 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1987 roku w sprawie zgłaszania pracowników do ubezpieczenia społecznego oraz składek na to ubezpieczenie (Dz.U. Nr 37, poz. 211), przez jego niezastosowanie;

6.  § 27 oraz § 28 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 roku w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. Nr 7, poz.41) przez ich niezastosowanie;

jak również przepisów postępowania:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób dowolny
i niewszechstronny, uznając że dokumenty są nieczytelne, a przedłożenie przez ubezpieczonego dokumentów określających zasady rozliczania pracowników zatrudnionych w spółdzielni na zryczałtowanym rozrachunku nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

2.  art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku i ograniczenie tego obowiązku do przytoczenia przepisu art. 174 ust. 3 oraz 15 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

3.  § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe poprzez jego zastosowanie.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie odwołania w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest skuteczna o tyle, że skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Przed przystąpieniem do dalszych rozważań w pierwszej kolejności przypomnieć należy, że niezależnie od tego, jak technicznie zostały zarejestrowane odwołania w sądzie pierwszej instancji, w istocie mamy w rozpoznaniu dwie sprawy z odwołań od dwóch decyzji organu rentowego, decyzji dotyczących różnych kwestii (wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy i kapitału początkowego) i w konsekwencji zaskarżony wyrok wydany w warunkach przepisu art.219 k.p.c. Poczynienie powyższej uwagi jest o tyle niezbędne, iż w związku z powyższym tak treść zaskarżonego orzeczenia jak i treść ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji oraz rozważań prawnych, winny uwzględniać powyższe i zawierać odrębne całościowe ustalenia oraz rozstrzygnięcia co do każdej z połączonych do wspólnego prowadzenia i rozpoznania spraw ( patrz - SN wyrok z 22 września 1967 roku ICR 158/67 legalis).

Niewątpliwie, zarówno redakcja zaskarżonego wyroku jak i treść uzasadnienia, nie czyni zadość wskazanym standardom. Mimo to, nie sposób podzielić zasadności postawionego w apelacji zarzutu obrazy przepisu art.328 §2 k.p.c. Zarzutu, który może być skutecznie podnoszony jedynie wówczas, gdy wadliwości konstrukcji motywów są tego, rodzaju, iż wykluczają kontrolę instancyjną zaskarżonego wyroku, czego w przedmiotowym przypadku nie można stwierdzić (patrz bliżej - SN wyrok z 10 października 2014 roku III CSK 295/13 legalis i tam przywoływane orzecznictwo).

Zaskarżony wyrok, mimo niewątpliwej lakoniczności motywacji, pozwala odtworzyć, zrozumieć i poddać ocenie judykacyjnej wydane rozstrzygnięcie. Rozstrzygnięcie, wydane, co słusznie podnosi apelujący, z pomięciem materialnoprawnej podstawy zgłoszonego roszczenia, na skutek błędnego przyjęcie, że w sprawie nie ma potrzeby procedowania w kierunku ustalenia rzeczywistej wysokości podstawy wymiaru składek w aspekcie zatrudnienia na zryczałtowanym rozrachunku. Czytelny wydaje się także, powód wskazanego stanu rzeczy, wynikający z błędnego przeniesienia ograniczeń dowodowych występujących przed organem rentowym na postępowanie sądowe. Z uwagi na bogatą, w tym zakresie argumentację apelacji, nie ma potrzeby dalszego argumentowania w tym zakresie.

Wskazane wadliwości w ustaleniach faktycznych, brak właściwych i niezbędnych do merytorycznego orzekania ustaleń, czyni natomiast zasadnym zarzut obrazy przepisu art.233§1 k.p.c.. Jednakże, podzielenie zasadności zarzutów apelacyjnych w tym zakresie nie pozwala na podzielenie formułowanych w apelacji wywodów dotyczących prawa materialnego ani też, hipotetycznych tez dotyczących wysokości spornych podstaw wymiaru. Treść akt, nie pozostawia wątpliwości co do tego, że sporne pozostają podstawy wymiaru składek z lat 1978 do 1990 roku oraz, że przy ustalaniu kapitału początkowego uwzględniono z tego okresu lata 1989 i 1990 z „0” podstawami wymiaru a przy obliczaniu wysokości renty przyjęto podstawę z 20 lat wybranych z całego okresu zatrudnienia ( 1973, 1976-1978, 1991-1992, 1994-2001 i 2007-2012 ). Powyższe czyni koniecznym ustalenie podstaw wymiaru odnośnie kapitału za lata 1989 i 1990 zaś odnośnie renty za lata 1978 do 1990, gdyż bez poczynienia ustaleń w tym zakresie ubezpieczony nie ma możliwości dokonania racjonalnego wyboru lat do ustalenia podstawy wymiaru.

Akceptując co do zasady, tok rozumowania przedstawiony w apelacji, odnośnie, sposobu określania podstawy wymiaru składek w spornym okresie, podzielając przywoływane w apelacji stanowisko judykatury, nie można zaakceptować poglądu co do możliwości merytorycznego rozpoznania sporu tylko poprzez odwołanie się do treści przywoływanych aktów prawnych. Jak bowiem, wynika tak z treści motywacji apelacji, jak i treści przywoływanych rozporządzeń z roku 1977 i późniejszych, ustalenie prawidłowej wysokości ryczałtu stanowiącego podstawę wymiaru składek w danym okresie, wymaga poczynienia ustaleń odnośnie kwalifikacji prowadzonej działalności, miejsca jej świadczenia, czy też kategorii osobistego zaszeregowania. Nadto, co także zasadnie podnosił organ rentowy, dla ustalenia właściwej wysokości podstawy wymiaru składek, znaczenie ma także przebieg danego zatrudnienia. Wskazanym przepisom znane są sytuację powodujące tak wzrost jak i zmniejszenie ryczałtu wskazanego w rozporządzeniu. wreszcie, tak jak w przypadku kapitału początkowego, dla rozstrzygnięcia wystarczające będzie ustalenie podstawy wymiaru za lata za które przyjęto podstawy zerowe, tak w przypadku wysokości renty, ustalenie podstaw wymiaru będzie dopiero wstępem do dokonania wyboru właściwych lat, wyboru którego powinien dokonać ubezpieczony, o ile ustalone we wskazanym trybie podstawy wymiaru spowodują wzrost wwpw, poprzez wyeliminowanie chociażby lat z najniższymi wskaźnikami.

Powyższe okoliczności, nie były, jak wskazano powyżej objęte zainteresowaniem sądu pierwszej instancji a ich wyjaśnienie wymaga w istocie przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości. Tak odnośnie przebiegu zatrudnienia w spornym okresie jak i prawidłowości wyliczenia podstawy wymiaru z uwzględnieniem obowiązującego ryczałtu oraz wyboru najkorzystniejszego okresu dla ustalenia podstawy wymiaru renty. Z uwagi na powyższe, nie ma możliwości poczynienia niezbędnych ustaleń w tym zakresie na etapie postępowania apelacyjnego, gdyż prowadziłoby to wprost do pozbawienia prawa do instancji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd drugiej instancji w oparciu o treść przepisu art.386§4 k.p.c. i art.108§2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Ponownie rozpoznając sprawę, sąd pierwszej instancji, uzupełni materiał dowodowy we wskazanym zakresie, mając na uwadze, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wykładnia przepisu art.232 k.p.c. winna korelować z obowiązującą w tej kategorii spraw ograniczoną kontradyktoryjnością, co nie powinno, niezależnie od aktywności dowodowej stron, pozostawić poza zakresem procedowania, treści dokumentacji pracowniczej ubezpieczonego, która jak wynika z treści zeznań świadka S. S. (k.16 odwrót ) znajduje się w Archiwum w S..