Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

del. SSO Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant: Sekretarz sądowy Aleksandra Białecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 marca 2018 r. w Ł.

sprawy W. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji W. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 4 kwietnia 2017 r. sygn. akt IV U 141/17

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 763/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 lutego 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. zmniejszył W. G. wysokość emerytury o kwotę 1.136,97 zł, poczynając od dnia 1 marca 2017 r., z tytułu zasiłków pielęgnacyjnych wypłaconych z pomocy społecznej. Decyzją z dnia 1 marca 2017 r. organ rentowy dokonał waloryzacji emerytury W. G. od dnia 1 marca 2017 r.

W odwołaniach od tych decyzji W. G. zakwestionował zmniejszenie wysokości świadczenia. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołań.

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu odwołanie W. G. oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że W. G. urodził się (...) Decyzją z dnia 24 czerwca 1996 r. organ rentowy przyznał W. G. emeryturę.

Na mocy decyzji z dnia 5 grudnia 2008 r. Gminny Ośrodek Pomocy (...) w O. przyznał skarżącemu zasiłek pielęgnacyjny od 1 grudnia 2008 r., bezterminowo. Wójt Gminy O. decyzją z dnia 19 stycznia 2017 r. uchylił decyzję z 5 grudnia 2008 r. w zakresie przyznanego ubezpieczonemu zasiłku pielęgnacyjnego, z mocą od 1 stycznia 2017 r., z powodu nabycia prawa do dodatku pielęgnacyjnego z ZUS.

W związku z ukończeniem przez W. G. 75 lat Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. decyzją z dnia 19 lutego 2015 r. przyznał ubezpieczonemu dodatek pielęgnacyjny, począwszy od 1 marca 2015 r. W punkcie 4. decyzji zawarto informację, że w przypadku pobierania zasiłku pielęgnacyjnego należy powiadomić organ wypłacający ( (...)) o przyznanym dodatku pielęgnacyjnym. Wypłata dodatku pielęgnacyjnego przy była następnie realizowana przez organ rentowy przy emeryturze.

Pismem z dnia 10 stycznia 2017 r. Gminny Ośrodek Pomocy (...) w O. zwrócił się do ZUS o zwrot nienależnie wypłaconego W. G. zasiłku pielęgnacyjnego w wysokości 3.336 zł za okres od 1 marca 2015 r. do 31 grudnia 2016 r. W uzasadnieniu wskazano, że od dnia 1 grudnia 2008 r. W. G. pobierał z (...) zasiłek pielęgnacyjny.

Pismem z dnia 8 lutego 2017 r. organ rentowy poinformował (...) w O., że z emerytury wnioskodawcy, poczynając od miesiąca marca 2017 r., dokonywane będą potrącenia nadpłaconego zasiłku pielęgnacyjnego i przekazywane na konto (...) .

Powyższy stan faktyczny nie był sporny. Sąd ustalił podstawę faktyczną w oparciu o dokumenty zawarte w aktach organu rentowego.

Oba odwołania W. G. Sąd uznał za niezasadne. W myśl art. 139 ust. 1 pkt 6 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, m.in. kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny.

Jak stanowi art. 141 ust. 1 cyt. Ustawy, emerytury i renty są wolne od egzekucji i potrąceń, z zastrzeżeniem ust. 2, w części odpowiadającej:

1) 50% kwoty najniższej emerytury lub renty - zależnie od rodzaju pobieranego przez emeryta (rencistę) świadczenia - przy potrącaniu:

a) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi,

b) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 4,

c) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi;

2) 60% kwoty najniższej emerytury lub renty - przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1 i 2 i 6-9;

3) 20% najniższej emerytury lub renty - przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 10.

Jak wynika z przepisu art. 88 ustawy, emerytury i renty podlegają corocznie waloryzacji od dnia 1 marca. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji kwota świadczenia nie może ulec obniżeniu. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację. Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, stanowisko ZUS wyrażone w zaskarżonych decyzjach odpowiada prawu. W świetle obowiązujących przepisów istniały podstawy faktyczne i prawne do zmniejszenia W. G. świadczenia emerytalnego o kwotę wypłaconych zasiłków pielęgnacyjnych z pomocy społecznej za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny. Waloryzacja świadczenia od 1 marca 2017 r. także została przeprowadzona prawidłowo. Z tych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołania od obu decyzji.

Apelację od tego wyroku wywiódł W. G.. Rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie:

- art. 139 ust. 1 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez błędną jego wykładnię, tj. uznanie, że przepis ten stanowił podstawę prawną dla ZUS do zmniejszenia emerytury W. G. z tytułu nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego wypłacanego przez Gminny Ośrodek Pomocy (...) w O., mimo braku prawomocnej decyzji administracyjnej tego organu samorządowego ustalającej, że świadczenie pobrane zostało nienależnie;

- art. 30 ust. 6 ustawy o świadczeniach rodzinnych przez jego niezastosowanie i w efekcie powyższego przyjęcie, że uznanie świadczenia rodzinnego za świadczenie nienależne nie wymaga decyzji administracyjnej organu samorządowego, ale może nastąpić na podstawie pisemnej informacji (...) przesłanej do ZUS.

Ponadto zarzucił, że Sąd Okręgowy przekroczył granice swobodnej oceny dowodów przez oparcie ustaleń faktycznych na dokumentach budzących poważne wątpliwości oraz przyznanie im wiarygodności i mocy dowodowej wyłącznie na podstawie oświadczenia ZUS co do: a) treści dokumentu/decyzji przez przyjęcie, że ręczny dopisek na tej decyzji, mający mieć przymiot pouczenia został naniesiony w dacie jej wydania, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał ku temu podstaw, b) faktu skutecznego doręczenia skarżącemu przez ZUS decyzji z dnia 19 lutego 2015 r. zawierającej rzekomo ręczny dopisek jako wymagane prawem pouczenie W. G., mimo braku dowodów na tę okoliczność i zaprzeczanie temu przez skarżącego.

Apelujący zarzucił także dokonanie istotnych ustaleń stanu faktycznego w sprzeczności z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że ustalony przez Sąd stan faktyczny nie był sporny, podczas gdy skarżący od początku kwestionował twierdzenia o doręczeniu mu przez ZUS decyzji z dnia 19 lutego 2015 r. o tym, że został pouczony o okolicznościach, których zaistnienie ma wpływ na uprawnienie do świadczeń.

W świetle tych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uchylenie obu zaskarżonych decyzji w tych częściach, w których obejmują one zmniejszenie emerytury W. G. oraz zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja W. G. nie jest zasadna.

Konstrukcja apelacji nie pozostawia wątpliwości, że skarżący upatruje swych racji w twierdzeniu, iż nie mogło dojść do zgodnego z prawem zmniejszenia emerytury przez ZUS, skoro decyzja ta nie była poprzedzona wydaniem decyzji administracyjnej przez organ samorządowy o zwrocie nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego. Wprawdzie Sąd Okręgowy nie pochylił się nad tą kwestią, ale rozstrzygnięcie ostatecznie odpowiada prawu.

Zasiłek pielęgnacyjny i dodatek pielęgnacyjny to dwa różne świadczenia. Celem każdego z nich jest częściowa rekompensata kosztów związanych z ograniczeniami w samodzielnej egzystencji, kosztów związanych albo niepełnosprawnością albo z określonym wiekiem. Zasiłek pielęgnacyjny ma charakter pomocowy, a dodatek pielęgnacyjny charakter ubezpieczeniowy. Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury albo renty, pod warunkiem uznania za osobę całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo osobie, która ukończyła 75 lat życia i jest uprawniona do emerytury lub renty. Zasiłek pielęgnacyjny także przysługuje osobie, która ukończyła 75 lat. Nie jest jednak dopuszczalna kumulacja prawa do zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego.

Przepis art. 139 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.) przewiduje możliwość i reguluje zasady dokonywania potrąceń ze świadczeń emerytalno-rentowych oraz klasyfikuje kategorie należności podlegających potrąceniu w określonej kolejności. W myśl art. 139 ust. 1 pkt 6 ustawy, potrąceniu podlegają kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny. Właściwe przepisy regulują, że kwoty nienależnie pobranych świadczeń wskazanych w art. 139 ust. 1 pkt 2, 6, 6a i 7 ustawy powinny być ustalone prawomocną decyzją właściwego organu. Co do zasady prawidłowo interpretuje skarżący, że potrącenie kwot nienależnie pobranych zasiłków pielęgnacyjnych wymagało do dnia 3 marca 2016 r. uprzedniego wydania decyzji przez właściwy organ. Stanowisko to ma oparcie w treści art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1952 ze zm.), który zakreśla 10. letni termin do wydania decyzji o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych oraz w regulacji zawartej w art. 62 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, która dotyczy postępowania w sprawach nienależnie pobranych zasiłków w okresie przejściowym, w związku wejściem w życie ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2015 r. po. (...)).

W judykaturze niejednokrotnie wyjaśniano, iż art. 139 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest przepisem wtórnym w stosunku do innych przepisów, stanowiących podstawę zwrotu świadczeń. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń (pkt 2) podlegają zwrotowi przede wszystkim na podstawie przepisów dotyczących tej materii zamieszczonych we właściwych ustawach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia17 października 2008 r., I UK 73/08, LEX nr 1615140). Właśnie z powodu regulacji szczególnej decyzja właściwego organu o ustaleniu i zwrocie nienależnego świadczenia wobec W. G. nie musiała być wydana, gdyż w jego sytuacji wymóg ów nie ma zastosowania, ponieważ postępowanie o zwrot zasiłku nie zostało wszczęte przed 4 marca 2016 r. Prawo do zasiłku pielęgnacyjnego przewiduje przepis art. 16 ustawy o świadczeniach pieniężnych. W ust. 6 art. 16 ustawy jasno się stanowi, że zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego. Ustawodawca zatem nie tylko wykluczył możliwość otrzymywania obu świadczeń jednocześnie, ale wyłączył swobodę decydowania przez osobę uprawnioną, które świadczenie chce otrzymywać. Od dnia 4 marca 2016 r. w ust. 7 art. 16 ustawy przewidziany został szczególny tryb postąpienia w przypadku, gdy danej osobie przyznano dodatek pielęgnacyjny za okres, za który wypłacono zasiłek pielęgnacyjny. Wówczas „Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub inny organ emerytalny lub rentowy, który przyznał dodatek pielęgnacyjny, wypłaca emeryturę lub rentę pomniejszoną o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconego za ten okres zasiłku pielęgnacyjnego i przekazuje tę kwotę na rachunek bankowy organu właściwego.” Przepis art. 16 ust. 8 ustawy przewiduje, że przekazanie kwoty odpowiadającej wysokości zasiłku pielęgnacyjnego, o którym mowa w ust. 7, uznaje się za zwrot świadczeń nienależnie pobranych. Innymi słowy, w przypadku opisanej kumulacji wypłaty zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego przewiduje się „pomniejszenie” emerytury lub renty o wypłacony zasiłek pielęgnacyjny, który z mocy prawa staje się świadczeniem nienależnie pobranym. Wobec tego nie jest wymagane wydanie decyzji w przedmiocie ustalenia nienależnie pobranego świadczenia i jego zwrotu. Przepis ten ma bezwzględnie obowiązujący charakter, obligując Zakład Ubezpieczeń Społecznych do dokonania zmniejszenia. Taką właśnie decyzję wydał ZUS w dniu 8 lutego 2017 r. dokonując zmniejszenia emerytury W. G. na wniosek Gminnego Ośrodka Pomocy (...) w O..

Wszystkie zarzuty apelującego i jego wywody zawarte w uzasadnieniu apelacji mają związek z poglądem, że zaskarżona decyzja powinna być poprzedzona decyzją organu samorządowego o uznaniu zasiłku pielęgnacyjnego za świadczenie nienależnie pobrane, którego to poglądu Sąd Apelacyjny nie podziela z powodów wyżej przedstawionych. W tej sytuacji kazuistyczne odnoszenie się do każdego zarzutu nie jest konieczne, choć Sąd drugiej instancji dostrzega z urzędu ułomność rozważań prawnych Sądu a quo, który w ogóle nie przywołał właściwej materialnoprawnej podstawy wydania zaskarżonej decyzji, tj. art. 16 ust. 7 i 8 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Procesowa podstawa oddalenia bezzasadnej apelacji lokuje się w treści art. 385 k.p.c.