Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski

Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

SSA Dorota Rzeźniowiecka

Protokolant: st.sekr.sądowy Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2014 r. w Łodzi

sprawy H. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o wypłatę świadczenia,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 12 czerwca 2013 r., sygn. akt: V U 551/13;

1. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i oddala odwołanie w części dotyczącej odsetek;

2. umarza postępowanie apelacyjne w pozostałej części.

Sygn. akt III AUa 1245/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 marca 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił H. K. uchylenia decyzji z dnia 14 września 2011 roku w części dotyczącej zawieszenia wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 roku z powodu kontynuowania zatrudnienia. W odwołaniach od ej decyzji H. K. domagała się nakazania organowi rentowemu wypłaty emerytury wraz z odsetkami, z powołaniem się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku, sygn. akt K 2/12.

Sąd Okręgowy w Kaliszu wyrokiem z dnia 12 czerwca 2013 roku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał H. K. prawo do wypłaty emerytury za okres od dnia 1 października 2011 roku do dnia 21 listopada 2012 roku z odsetkami za zwłokę poczynając od dnia 26 grudnia 2012 roku i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy ustalił, że H. K. nabyła prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2009 roku. Decyzją z dnia 14 września 2011 roku organ rentowy wstrzymał wypłatę emerytury od dnia 1 października 2011 roku, tj. od daty określonej w art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726), z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy. Przepis art. 28 ustawy wprowadzającej art. 103a do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi bowiem, że do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy, o której mowa w art. 6, oraz ustawy, o której mowa w art. 18, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się, poczynając od dnia 1 października 2011 roku. Od decyzji tej H. K. nie złożyła odwołania. W dniu 30 listopada 2012 roku ubezpieczona wystąpiła do organu rentowego o wznowienie wypłaty świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku. ZUS wznowił wypłatę emerytury od dnia 22 listopada 2012 roku, a sporną decyzją odmówił uchylenia decyzji z dnia 14 września 2011 roku w części dotyczącej emerytury za okres od 1 października 2011 roku do 21 listopada 2012 roku.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie jest uzasadnione, gdyż przepis stanowiący podstawę prawną wstrzymania wypłaty emerytur dla osób, które nabyły prawo do świadczeń w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku został wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku, K 2/12, uznany za sprzeczny z art. 2 Konstytucji RP. Orzecznictwo Sądu Najwyższego co do tego, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis nie może być stosowany przez sądy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału, jest jednolite. Dlatego Sąd Okręgowy uznał, że ogłoszenie wyroku TK z dnia 13 listopada 2012 roku we właściwym organie publikacyjnym było równoznaczne z utratą mocy zakwestionowanego przepisu art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku, który stawił podstawę zawieszenia wypłaty emerytury na rzecz odwołującej, a skutkiem wyeliminowania wadliwego przepisu z systemu prawnego jest możliwość orzekania retroaktywnego, z pominięciem przepisu, który był niekonstytucyjny od początku jego obowiązywania. W konsekwencji przyjęcia tego zapatrywania Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną decyzję z mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i orzekł o wznowieniu wypłaty emerytury za okres od 1 października 2011 roku. Co do odsetek Sąd Okręgowy powołał art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 118 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Biorąc pod uwagę termin płatności świadczenia i przyjmując termin 30 dni od tej daty jako określony ustawą okres, w którym organ rentowy mógł wydać decyzję nie popadając w opóźnienie, Sąd przyznał wnioskodawczyni prawo do odsetek od dnia 26 grudnia 2012 roku, a w pozostałym zakresie odwołanie oddalił.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. wywiódł apelację o tego wyroku w części dotyczącej zobowiązania ZUS do wypłaty H. K. emerytury od dnia 1 października 2011 roku wraz z odsetkami. Apelujący sformułował zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS w zw. z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku przez ustalenie, że ubezpieczonej przysługuje wypłata emerytury od dnia 1 października 2011 roku do dnia 21 listopada 2012 roku wraz z odsetkami. W świetle tego zarzutu wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i oddalenie odwołania.

W piśmie z dnia 20 marca 2013 roku ZUS cofnął apelację w części dotyczącej należności głównej oraz odsetek należnych po dniu 19 lutego 2014 roku, gdyż ubezpieczona złożyła w organie rentowym wniosek w trybie ustawy z dnia 13 grudnia 2013 roku. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik organu rentowego zmodyfikował wniosek z dnia 20 marca 2014 roku oświadczając, że organ rentowy cofa apelację w zakresie należności głównej, popiera ją co do odsetek w całości.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja ZUS podlega uwzględnieniu w przedmiocie odsetek.

Cofnięcie przez organ rentowy apelacji co do rozstrzygnięcia dotyczącego wypłaty emerytury na rzecz H. K. za okres od 1 października 2011 roku do 21 listopada 2012 roku jest skuteczne prowadząc do umorzenia postępowania w tej części.

Sąd Okręgowy powołał właściwą podstawę orzeczenia o odsetkach, gdyż przepis art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.) stanowi uniwersalną w prawie ubezpieczeń społecznych podstawę prawną żądania przez ubezpieczonych od organu rentowego odsetek za zwłokę w ustaleniu i wypłacie świadczenia (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 24 marca 2011r., I UZP 2/11, M.P.P. 2011/9/493). W myśl art. 85 ust. 1 ustawy, jeżeli Zakład, w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych, nie ustalił prawa lub nie wypłacił świadczenia, to jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia, lecz nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Zatem tylko odnośnie terminów do ustalania świadczeń art. 85 ust. 1 ustawy o s.u.s. odsyła do przepisów określających zasady ich przyznawania, co w przypadku emerytur i rent oznacza odniesienie się do art. 118 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.). Jak wynika z przytoczonego brzmienia art. 85 ust. 1 ustawy systemowej odpowiedzialność odsetkowa ZUS nie ma bezwzględnego charakteru, wyłącza ją sytuacja, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności.

Analizując możliwość odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie odsetek za cały okres, w którym wypłata świadczenia na rzecz H. K. była wstrzymana zauważyć należy, iż przyjęcie takiego założenia byłoby uzasadnione tylko wówczas, gdyby można było uznać, że decyzja organu rentowego zawieszająca prawo do emerytury i wstrzymująca wypłatę świadczenia stanowiła następstwo błędu organu rentowego w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wprawdzie błąd taki w judykaturze jest rozumiany szeroko (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 roku, I UK 332/10, LEX nr 811827 i orzecznictwo tam przytoczone), jednak nie obejmuje sytuacji, w których organ rentowy, wydając decyzję, działał na podstawie nie budzących wątpliwości interpretacyjnych przepisów ustawy. Co do zasady takie przepisy korzystają z domniemania konstytucyjności, aż do uznania ich przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją RP. Decyzja ZUS wydana w opisanych warunkach nie może być uznana za bezprawną, albowiem podstawa prawna do jej wydania odpadła dopiero po ogłoszeniu wyroku Trybunał. Tak też należy postrzegać decyzję z dnia 14 września 2011 roku, zawieszającą wypłatę emerytury na rzecz H. K. od dnia 1 października 2011 roku na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o finansach publicznych (…) w zw. z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Konkludując, wymieniona decyzja o zawieszeniu wypłaty świadczenia jest przypadkiem, w którym opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia stanowi następstwo okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności. Wyłącza to ustalenie odpowiedzialności odsetkowej organu rentowego za cały okres, w którym wypłata była wstrzymana. Zmiana stanu prawnego wskutek ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku skłania do rozważań, czy odpowiedzialność ta powstała wówczas i czy datę początkową wyznaczającą termin przyznania odsetek liczyć należy od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału. Taka konstrukcja legła u podstaw zaskarżonego wyroku w zakresie odsetek. Nie jest to jednak pogląd prawidłowy gdy się przyjmie, że podstawę prawną wznowienia postępowania administracyjnego zakończonego prawomocną decyzją - art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, stanowi przepis art. 145a k.p.a. Przepis ten wymaga bowiem złożenia stosownego wniosku i tylko od daty tego wniosku liczyć można termin do wydania nowej decyzji wskutek wznowienia postępowania.

Zgodnie z treścią art. 316 § 1 k.p.c. sąd wydając wyrok bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym za stan rzeczy istniejący chwili zamknięcia rozprawy należy rozumieć zarówno istniejące w tym momencie okoliczności faktyczne, jak i obowiązujący stan prawny - według zasady aktualności orzeczenia sądowego. W obowiązującym systemie odwoławczym zasada aktualności orzeczenia ma zastosowanie do sądów obu instancji, gdyż sąd odwoławczy jest instancją merytoryczną, a nie tylko kontrolną. Na gruncie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych reguła ta doznaje modyfikacji o tyle, że postępowanie sądowe wszczyna odwołanie od decyzji organu rentowego, pełniące rolę pozwu, zaś przedmiotem tego postępowania jest ocena zgodności z prawem zaskarżonej decyzji. W orzecznictwie sądowym panuje zgodność co do tego, że pominięcie aktualnego stanu prawnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest uzasadnione tylko wówczas, gdyby odwołanie się do art. 316 § 1 k.p.c. wypaczyło charakter postępowania i prowadziło do jaskrawego pominięcia odrębności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 marca 2013r., III AUa 1249/12, opubl. Legalis).

W rozpatrywanej sprawie sytuacja taka nie zachodzi, w odniesieniu do faktu wejścia w życie ustawy z dnia 13 grudnia 2013 roku o ustalaniu i wypłacie emerytur, do których prawo uległo zawieszeniu w okresie od dnia 1 października 2011 roku do dnia 21 listopada 2012 roku (Dz.U. z 2014r., poz. 169). Ustawa ta stanowi reakcję ustawodawcy na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku, K 2/12, i jest regulacją epizodyczną, określającą zasady ustalania i wypłaty emerytur, do których prawo zawieszono na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w okresie od 1 października 2011 roku do 21 listopada 2012 roku. Ustawa z dnia 13 grudnia 2013 roku w art. 4 ust. 3 stanowi, że odsetki ustawowe przysługują do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, co nastąpiło 19 lutego 2014 roku. Regulację tę uzupełnia treść art. 8 ust. 1 powołanej ustawy, zgodnie z którym emeryci, w przypadku których wypłata zawieszonej emerytury została ustalona na podstawie wyroku sądu, w którym sąd nie orzekł o odsetkach albo roszczenie o odsetki zostało oddalone, mogą złożyć wniosek o wypłatę odsetek od zasądzonej kwoty 1) do dnia wypłaty - w przypadku, gdy wypłata zawieszonej emerytury nastąpiła przed dniem wejścia w życie ustawy, 2) do dnia wejścia ustawy w życie - w przypadku gdy wypłata zawieszonej emerytury nastąpiła po dniu wejścia ustawy w życie. Istotny jest również ust. 2 tego przepisu, w myśl którego do wniosku, o którym mowa w ust. 1, stosuje się przepisy art. 7 ust. 3 i 4, a z nich z kolei wynika, że wniosek o odsetki składa się w organie rentowym i organ rentowy wydaje decyzję w terminie 60 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rozpatrując apelację w części dotyczącej odsetek nie można pominąć regulacji szczególnej w zakresie odsetek od należności głównej przyznanej w punkcie pierwszym wyroku, co do którego apelujący cofnął zaskarżenie. Ustawa z dnia 13 grudnia 2013 roku dotyczy właśnie emerytur, których wypłatę zawieszono w spornym okresie. Z powyższych względów Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie niniejszej rozstrzygnięcie o odsetkach wymaga zmiany i oddalenia odwołania, ponieważ po pierwsze: Sąd Okręgowy przyjął wadliwą konstrukcję liczenia obowiązującego terminu do wydania decyzji od daty ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. od dnia 22 listopada 2012 roku, po wtóre: ubezpieczona złożyła w organie rentowym nowy wniosek o wypłatę świadczenia za sporny wraz z odsetkami w trybie ustawy z dnia 13 grudnia 2013 roku. Oddalenie roszczenia o odsetki pozwoli na prawidłowe ustalenie odpowiedzialności odsetkowej przez organ rentowy na podstawie nowej regulacji. Nie ulega wątpliwości, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania przez sąd wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011r., II UK 360/10, opubl. Legalis). Ma to związek z kontrolną funkcją postępowania sądowego i zasadą, że przedmiotem tego postępowania może być roszczenie, będące uprzednio przedmiotem rozpoznania przez organ rentowy. Dochodzenie przed sądem czy to prawa do świadczenia, czy odsetek od zaległej emerytury, które nie były przedmiotem decyzji organu rentowego, jest zasadniczo niedopuszczalne (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 kwietnia 2008r., II UK 267/07, LEX nr 469168 oraz w wyroku z dnia 23 listopada 1999r., II UKN 204/99, OSNP 2001/5/169). Odrębną kwestią jest ustalenie odpowiedzialności organu rentowego na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a zatem ustalenie przesłanki do przyznania odsetek, jednak w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie roszczenia, które wykracza poza treść decyzji zaskarżonej odwołaniem. Także żądanie ubezpieczonego, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego, a zostało zgłoszone odwołaniu czy w toku postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych, powinno być przekazane do rozpoznania organowi rentowemu na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. Oznacza to, że dopiero wtedy, gdy organ rentowy wypowie się co do zasadności żądania zapłaty odsetek ustawowych, co uczyni w formie decyzji, ubezpieczona będzie mogła zająć stanowisko i ewentualnie nie zgadzając się z treścią decyzji zaskarżyć ją do sądu. Sąd Apelacyjny nie stracił z pola widzenia, że wnioskodawczyni żądała odsetek w niniejszym postępowaniu, jednak nie było to nowe żądanie zgłoszone dopiero w odwołaniu, a nadto jego przekazanie nie byłoby celowe, skoro H. K. złożyła w organie rentowym wniosek o wypłatę świadczenia na podstawie ustawy z dnia 13 grudnia 2013 roku, zatem ZUS rozpozna roszczenie odsetkowe w trybie wskazanej ustawy. Sąd Apelacyjny w składzie rozpatrującym sprawę niniejszą uznał, że zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym z powyższych względów wymagał reformacji i oddalił odwołanie w części dotyczącej odsetek, z mocy art. 386 § 1 k.p.c.

Złożenie apelacji należy do swobodnych uprawnień procesowych strony, podobnie jak jej cofnięcie i z uprawnienia tego strona skorzystać może po wniesieniu środka odwoławczego, także na rozprawie. Cofnięcie apelacji stanowi wyraz rezygnacji strony z poszukiwania ochrony swego roszczenia w ramach postępowania apelacyjnego i zasadniczo nie podlega kontroli sądu. W postępowaniu apelacyjnym sąd jest bowiem związany zakresem zaskarżenia, zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., a w konsekwencji wola strony ma w sprawie znaczenie decydujące (tak Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z dnia 29 maja 2000r., III CZP 6/00, Biul.SN 2000/5/9). Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych dopuszczalność cofnięcia apelacji postrzegać należy w kontekście regulacji szczególnej, zawartej z art. 469 k.p.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie niniejszej nie zachodzą okoliczności sprzeciwiające się cofnięciu apelacji w części dotyczącej należności głównej, z punktu widzenia słusznego interesu ubezpieczonej, skoro Oddział ZUS w O. zrezygnował z kwestionowania korzystnego dla H. K. wyroku Sądu pierwszej instancji. Czynność ta pozostaje również w zgodzie z prawem i zasadami współżycia społecznego. Z powyższych względów należało uznać cofnięcie apelacji przez ZUS za dopuszczalne i prawnie skuteczne umarzając w części postępowanie apelacyjne na podstawie art. 391 § 2 k.p.c.